Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL: Động lực thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam

Hội nghị nhằm đánh giá kết quả thực hiện, chia sẻ kinh nghiệm và định hướng nhân rộng các sáng kiến đổi mới sáng tạo trong ngành lúa gạo và xoài tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Chiều ngày 9/3/2025, các đại biểu về dự Hội nghị đã đi thăm quan mô hình hợp tác xã New Green Farm tại Cần Thơ, chia sẻ thực tiễn thành công và giao lưu với các hộ nông dân, doanh nghiệp tham gia dự án.

Ngày 10/3/2025, Hội nghị chính thức diễn ra tại Khách sạn Mường Thanh Cần Thơ với các phiên trình bày kết quả dự án, chia sẻ kinh nghiệm từ các địa phương, tọa đàm chuyên đề về nhân rộng các mô hình đổi mới sáng tạo và hợp tác công - tư trong phát triển bền vững.

Dự án GIC Việt Nam là một hợp phần của chương trình Các Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh trong Nông nghiệp và Thực phẩm, thuộc sáng kiến toàn cầu ‘Một thế giới không nạn đói’ (One World - No Hunger) do Bộ Hợp tác Kinh tế và Phát triển CHLB Đức (BMZ) tài trợ, thực thi bởi Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) tại 15 nước Châu Phi và Châu Á. Với tổng vốn đầu tư 7 triệu Euro, Dự án GIC Việt Nam là gói cam kết hỗ trợ kỹ thuật từ Chính phủ Đức, được phối hợp thực hiện bởi GIZ, Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển Nông thôn ( Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và chính quyền 6 tỉnh: An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang và Sóc Trăng. Dự án thực hiện trên hai chuỗi giá trị nông sản chủ lực là lúa gạo và xoài. Mục tiêu của dự án GIC là hỗ trợ cải thiện thu nhập cho các hộ sản xuất nhỏ, tạo thêm việc làm, nâng cao khả năng chống chịu của các chuỗi giá trị lúa gạo và xoài thông qua các mô hình kinh doanh có tính cạnh tranh đồng thời giảm thiểu tác động môi trường.

Những kết quả nổi bật

Dự án đã thúc đẩy đổi mới sáng tạo thông qua việc triển khai 10 giải pháp tiên tiến dành cho nông hộ, bao gồm 6 giải pháp cho chuỗi giá trị lúa gạo: (1) Canh tác Lúa gạo Bền vững (SRP), (2) Phương pháp canh tác tưới nước ngập & khô xen kẽ (AWD), (3) Quản lý Mức Tồn dư Hóa chất Tối đa (MRL) và Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), (4) Mô hình sản xuất lúa hữu cơ trên tôm – lúa, (5) Quản lý rơm rạ, (6) Lớp học kinh doanh cho nông dân (FBS), và 4 giải pháp cho chuỗi xoài: (1) Kỹ thuật tỉa cành tạo tán cho cây xoài, (2) Quản lý dinh dưỡng trong đất, (3) Tưới tiêu bền vững, (4) Quản lý Mức Tồn dư Hóa chất Tối đa (MRL) và Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Không chỉ dừng lại ở cấp nông hộ, dự án cũng đã xác định các giải pháp đổi mới cho các hợp tác xã và doanh nghiệp vừa và nhỏ, bao gồm Quản lý kinh doanh cho hợp tác xã (gạo), Canh tác theo hợp đồng (gạo), Cải thiện năng lực cung cấp dịch vụ nông nghiệp (gạo), Kinh doanh sản phẩm thương hiệu (gạo và xoài), Quản lý thất thoát sau thu hoạch (xoài). Những đổi mới này giúp nâng cao năng suất, giảm tác động môi trường và tăng tính bền vững cho sản xuất nông nghiệp.

Số liệu từ các kỳ đánh giá Dự án GIC chỉ ra rằng, đến hết năm 2024, đã có hơn 20.000 nông dân được tiếp cận các kiến thức về đổi mới sáng tạo, những công nghệ và thực hành khác nhau trong canh tác lúa và xoài. Một số chỉ tiêu Dự án tiến hành đánh giá trên mô hình sản xuất lúa cho thấy: Lượng nước tiêu thụ giảm 28%. Lượng phân bón hóa học giảm 8,6%. Lượng phát thải khí nhà kính giảm 63% so với kịch bản sử dụng phương thức sản xuất truyền thống. Số hộ trồng lúa đạt yêu cầu về giới hạn dư lượng tối đa thuốc BVTV theo tiêu chuẩn của Liên minh châu Âu tăng 21%. Kết quả đánh giá cũng chỉ ra rằng, những hộ áp dụng một số ĐMST mà dự án thúc đẩy như FBS và SRP thu được lợi nhuận trung bình cao hơn khoảng 8-11% so với những hộ không áp dụng.  Đối với mô hình xoài: Lượng phân bón hóa học giảm 25%. Thời gian bảo quản tăng 500% (từ 7 ngày lên 35 ngày). Năng suất tăng 29%. Thu nhập bình quân tăng 20%.

Dự án cũng đã thu hút sự tham gia của 294 hợp tác xã cùng doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) ở trong chuỗi giá trị, hỗ trợ công tác quản trị và kinh doanh của 91 hợp tác xã lúa gạo và 39 DNVVN chuỗi xoài, hỗ trợ thử nghiệm 43 mô hình canh tác theo phương thức đổi mới sáng tạo cho hiệu quả kinh tế cao hơn, phát thải thấp hơn so với các mô hình áp dụng phương thức truyền thống. Số liệu cũng cho thấy 85% DNVVN cải thiện ít nhất 3/5 chỉ số kinh doanh chính, 307 việc làm được tạo mới, trong đó có 174 việc làm dành cho nữ lao động (57%), và 178 việc làm dành cho thanh niên (58%). Những kết quả đó khẳng định Dự án GIC đã hoàn thành tốt, thậm chí nhiều chỉ tiêu đã vượt so với kế hoạch ban đầu đề ra.

Phóng sự Tổng kết Dự án GIC tại Việt Nam do BTC chuẩn bị. 

Sau hơn 4 năm triển khai từ 2021 – 2025, Dự án đã mang lại rất nhiều kết quả tích cực, ý nghĩa. Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định, những bài học kinh nghiệm cùng các đổi mới sáng tạo đã thực hiện từ Dự án GIC sẽ là những công cụ, giải pháp hữu ích thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp của Việt Nam, trước mắt, những kinh nghiệm từ Dự án sẽ có đóng góp thiết thực cho việc triển khai thực hiện các Đề án quan trọng của ngành nông nghiệp, đặc biệt là Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng ĐBSCL đến năm 2030”.

Ngoài ra, bằng cách tích hợp các giải pháp đổi mới sáng tạo vào hệ thống sản xuất sẵn có của địa phương ví dụ như phương pháp Lớp học Kinh doanh cho nông dân được lồng ghép vào Chương trình Đào tạo nghề Kinh doanh nông nghiệp quốc gia của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Dự án GIC không chỉ đảm bảo tính bền vững của các mô hình đã triển khai mà còn tạo điều kiện cho việc nhân rộng trên quy mô lớn. Những thành tựu này không chỉ góp phần nâng cao giá trị gia tăng của ngành nông nghiệp Việt Nam mà còn đóng góp vào an ninh lương thực quốc gia và thế giới trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Đánh giá về kết quả dự án, ông Oemar Idoe - Đại diện cho Giám đốc Quốc gia GIZ Việt Nam cho biết: “Tất cả những mục tiêu này đều đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế xanh và bền vững tai Việt Nam. Dự án GIC Việt Nam đưa ra cách tiếp cận mới trong lĩnh vực hợp tác song phương, phát triển chuỗi giá trị bằng cách tập trung thúc đẩy các đối tác đa bên. Qua đó, dự án dự định lựa chọn, điều chỉnh và nhân rộng các giải pháp đổi mới sáng tạo để đóng góp vào sự phát triển bền vững trên mọi phương diện”.

Bà Sonja Esche, Giám đốc Dự án GIC, Trưởng nhóm nông nghiệp, Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ thì đánh giá: “Kết quả của dự án thực sự vượt xa mong đợi của chúng tôi về số lượng đổi mới cũng như phạm vi tiếp cận đã đạt được. Do đó, tất cả các bên tham gia vào dự án đều có thể tự hào. Đây cũng là một trong những yếu tố thành công của Dự án Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh khi mà rất nhiều bên liên quan khác nhau đã tham gia vào Dự án, từ trung ương đến địa phương và các đơn vị nghiên cứu cùng khu vực tư nhân. Dự án GIC đã sử dụng cách tiếp cận toàn diện, điều chỉnh các đổi mới sáng tạo theo điều kiện địa phương ở Đồng bằng Sông Cửu Long và từ đó tích hợp tối đa vào các cấu trúc sẵn có ở địa phương”.

Thúc đẩy tăng trưởng xanh và phát triển bền vững

Theo mục tiêu của Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng ĐBSCL đến năm 2030”, năm nay, diện tích canh tác vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp phải đạt 180.000 ha. Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định, những đổi mới sáng tạo trong kỹ thuật canh tác, cơ giới hoá, nông nghiệp tuần hoàn, chuyển đổi tư duy …của nông dân 6 tỉnh nơi triển khai Dự án GIC Việt Nam sẽ là đòn bẩy góp phần quan trọng để đạt được mục tiêu này. Đồng thời, Dự án GIC Việt Nam cũng giúp cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường có cơ sở thực tiễn để xây dựng và chuẩn bị ban hành bộ khung Chương trình và tài liệu tập huấn nâng cao năng lực cho HTX và đối tác phát triển liên kết tiêu thụ nông sản thực hiện đề án 1 triệu ha lúa.

Chia sẻ về triển vọng phát huy, nhân rộng những kết quả của Dự án, ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Dự án được triển khai từ cuối năm 2021, gặp thời điểm dịch bệnh covid 19, nhưng bằng cách làm sáng tạo, đổi mới và khoa học, đến nay, sau hơn 4 năm triển khai, Dự án đã mang lại rất nhiều kết quả tích cực, ý nghĩa. 

"Tất cả những mô hình thành công, thành quả đạt được và các bài học kinh nghiệm từ những hoạt động được triển khai tại Việt Nam sẽ được GIC Việt Nam thu thập, đánh giá tác động, tài liệu hóa và chia sẻ với các nước thành viên Chương trình GIC cũng như các quốc gia khác trong hợp tác Nam-Nam, góp phần chung tay xây dựng và phát triển nền nông nghiệp xanh, giảm phát thải trên toàn cầu. Ở cấp độ quốc gia, quốc tế, chúng ta là 1 trong những Dự án dẫn đầu trong top các dự án đổi mới sáng tạo xanh trên thế giới. Đây là thời điểm tốt nhất mà chúng ta cần đẩy mạnh chuyển đổi xanh, nó không phải là đốc thúc của thị trường mà là xu thế”, ông Lê Đức Thịnh cho biết. 

Cũng theo Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá những bài học kinh nghiệm cùng các đổi mới sáng tạo đã thực hiện từ Dự án GIC sẽ là những công cụ, giải pháp hữu ích thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp của Việt Nam, phát triển nông nghiệp bền vững, góp phần thực hiện tốt cam kết mạnh mẽ của Việt Nam cùng cộng động quốc tế về ứng phó với biến đổi khí hậu. Trước mắt, những kinh nghiệm từ Dự án sẽ có đóng góp thiết thực cho việc triển khai thực hiện các Đề án quan trọng của ngành nông nghiệp, đặc biệt là Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng ĐBSCL đến năm 2030”.