Thực tế, ngay trong hệ thống pháp luật Việt Nam, một nguyên tắc quan trọng đã được đặt ra: Khoản 2 Điều 8 Bộ luật Hình sự quy định hành vi có dấu hiệu tội phạm nhưng không gây nguy hiểm đáng kể cho xã hội thì không bị coi là tội phạm, và có thể xử lý bằng các biện pháp khác. Điều này cho thấy pháp luật đã tự mình đặt ra một "bộ lọc" cần thiết.
Khi "đại bác" nhắm vào "muỗi": Nỗi trăn trở từ hai vụ án
Để thấy rõ hơn tầm quan trọng của nguyên tắc này, chúng ta hãy nhìn lại hai trường hợp điển hình đã thu hút sự quan tâm của dư luận. Một hiệu trưởng bị cáo buộc tham ô 10,7 triệu đồng, và một nông dân lĩnh án 6 năm tù vì buôn bán 10 con gà lôi trắng với tổng giá trị 5 triệu đồng.
Mức thiệt hại và hậu quả cụ thể của hai vụ án này dường như quá nhỏ bé so với nguồn lực mà cả hệ thống tư pháp phải huy động. Cả công an điều tra, viện kiểm sát, tòa án, luật sư, và nhân chứng đều phải tiêu tốn hàng trăm giờ làm việc, kèm theo chi phí vận hành khổng lồ.
Đây chính là lúc nguyên tắc cổ xưa của luật La Mã, "de minimis non curat lex" – pháp luật không sa đà vào chuyện nhỏ, trở nên có giá trị hơn bao giờ hết. Nguyên tắc này nhấn mạnh rằng, việc lãng phí tài nguyên công vào những vụ việc nhỏ nhặt không chỉ gây gánh nặng cho ngân sách mà còn làm giảm hiệu quả của cả hệ thống tư pháp. Nguồn lực đáng lẽ phải tập trung vào những "tảng đá" đang cản trở tiến bộ xã hội, như các vụ án tham nhũng lớn, lại bị phân tán để giải quyết những "hạt cát" vô hại.
Pháp luật nhân văn và tiến bộ: Tự điều chỉnh để phục vụ xã hội
Sau khi có phản ứng mạnh mẽ từ dư luận, cả hai vụ án đều có những diễn biến tích cực: ông Tâm được tòa phúc thẩm xem xét lại, và anh Thành được thay đổi biện pháp ngăn chặn từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú. Những động thái này cho thấy, khi tiếng nói của công luận đủ mạnh, pháp luật vẫn có thể tự điều chỉnh để trở nên nhân văn, hợp lý hơn, phù hợp với bối cảnh xã hội.
Điều này khẳng định một thực tế quan trọng: một hệ thống pháp luật tiến bộ không phải là một hệ thống bắt tất cả mọi sai phạm, mà là một hệ thống đủ trưởng thành để phân bổ nguồn lực một cách hợp lý và công bằng. Việc áp dụng linh hoạt nguyên tắc "không sa đà vào chuyện nhỏ" không phải là bỏ qua sai phạm, mà là để pháp luật phát huy được vai trò răn đe, giáo dục và định hướng một cách hiệu quả nhất.
Khi các cơ quan thực thi pháp luật xem xét một vụ việc, họ không chỉ cần dựa vào văn bản, mà còn phải cân nhắc bối cảnh, động cơ và hậu quả thực tế. Bởi lẽ, pháp luật không chỉ trừng phạt, mà còn gửi đi thông điệp: xã hội coi trọng điều gì, và sẵn sàng tiêu tốn nguồn lực vào đâu. Chỉ khi đó, pháp luật mới thật sự là trụ cột vững chắc của một xã hội văn minh, tiến bộ.
