Giá trị cốt lõi và định vị tầm nhìn cho ngành Nông nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên số

Giới thiệu

Nông nghiệp Việt Nam đang ở một bước ngoặt lịch sử, nơi những thành tựu rực rỡ trong quá khứ không thể đảm bảo cho một tương lai bền vững. Để vươn mình ra thế giới và đối mặt với các thách thức từ biến đổi khí hậu, biến động thị trường và xu hướng tiêu dùng thay đổi, ngành cần một tầm nhìn chiến lược rõ ràng. 

Bằng cách giải mã cụm từ N.O.N.G.N.G.H.I.E.P thành mười giá trị cốt lõi (Natural-based, Organic, Safe and Nutrious , New technologies, Global integration, Niche markets, Government support, High-tech farming, Innovation, Emission lower, People-centric), bài viết đã phác họa một lộ trình phát triển toàn diện, từ việc tận dụng lợi thế tự nhiên, ứng dụng công nghệ, đến mở rộng thị trường và đặt con người vào trung tâm. Việc nắm rõ và hành động theo những giá trị này không chỉ là giải pháp để nâng cao năng suất, chất lượng mà còn là điều kiện tiên quyết để xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại, có khả năng cạnh tranh bền vững trên trường quốc tế.

Giá trị cốt lõi và định vị tầm nhìn 

Trong những năm qua, nông nghiệp Việt Nam đã gặt hái nhiều thành tựu đáng tự hào. Ngành không chỉ đóng vai trò trụ cột trong việc đảm bảo an ninh lương thực quốc gia mà còn vươn mình ra thế giới, đạt được những con số xuất khẩu ấn tượng, góp phần cải thiện sinh kế cho hàng triệu người dân. Tuy nhiên, đằng sau những thành công ấy, ngành nông nghiệp vẫn là một lĩnh vực dễ bị tổn thương, chịu tác động lớn bởi biến đổi khí hậu, biến động của thị trường toàn cầu và sự thay đổi không ngừng của xu hướng tiêu dùng.

Dưới đây là những giá trị cốt lõi và tầm nhìn mà ngành nông nghiệp Việt Nam cần hướng tới.

(1) N - Natural-based (Dựa trên tự nhiên): Nông nghiệp Việt Nam sở hữu lợi thế lớn từ điều kiện tự nhiên đa dạng, phong phú. 

Nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để vươn mình ra thế giới, và một trong những yếu tố cốt lõi tạo nên lợi thế cạnh tranh chính là yếu tố dựa trên tự nhiên (Natural-based). Với điều kiện địa lý và khí hậu đặc thù, Việt Nam không chỉ có khả năng sản xuất nông sản mà còn định hình một nền nông nghiệp bền vững, chất lượng cao.

Lợi thế đầu tiên và quan trọng nhất đến từ đất đai màu mỡ và khí hậu nhiệt đới gió mùa. Sự phong phú này cho phép nước ta đa dạng hóa các loại cây trồng và vật nuôi. Từ những cánh đồng lúa phì nhiêu ở đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long, đến các vùng chuyên canh cây công nghiệp như cà phê, cao su ở Tây Nguyên hay cây ăn quả nhiệt đới ở miền Nam, mỗi vùng miền đều có những đặc sản riêng. Điều này không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước mà còn tạo ra các sản phẩm xuất khẩu chủ lực, góp phần vào tăng trưởng kinh tế.

Bên cạnh đó, hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt là một tài sản vô giá khác.  Mạng lưới thủy lợi tự nhiên này cung cấp nguồn nước dồi dào, thuận lợi cho việc tưới tiêu, thâm canh tăng vụ. Nó cũng là nền tảng để phát triển mô hình nông nghiệp kết hợp như lúa-tôm, lúa-cá, mang lại hiệu quả kinh tế cao và giảm thiểu rủi ro.

Những lợi thế tự nhiên này chính là nền tảng vững chắc để phát triển nông nghiệp sinh thái và hữu cơ. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào hóa chất, nông dân có thể tận dụng sự đa dạng sinh học sẵn có để sản xuất các sản phẩm an toàn, chất lượng cao. Đây là hướng đi bền vững, đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh của thị trường toàn cầu.

Lợi thế tự nhiên không chỉ là điều kiện ban đầu mà còn là định hướng chiến lược cho nông nghiệp Việt Nam. Việc khai thác hiệu quả yếu tố này sẽ giúp ngành nông nghiệp chuyển đổi từ số lượng sang chất lượng, nâng cao giá trị sản phẩm và xây dựng một nền nông nghiệp thịnh vượng trong tương lai.

Chiến lược nông nghiệp sinh thái, hay còn gọi là "Nature-based solutions", còn là một hướng đi chiến lược nhằm xây dựng nền nông nghiệp bền vững. Trọng tâm của phương pháp này là khai thác các quy trình tự nhiên như luân canh, đa canh và sử dụng phân bón hữu cơ, nhằm tăng cường sức khỏe của đất và khả năng chống chịu của cây trồng. Việc áp dụng nông nghiệp sinh thái không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn mang lại nhiều lợi ích lớn như tăng trưởng nông nghiệp, thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường lâu dài. Đây là giải pháp toàn diện và là con đường thiết yếu để phát triển một nền nông nghiệp hài hòa với thiên nhiên.

(2) O - Organic, Safe and Nutrious (Hữu cơ, An toàn và Giàu dinh dưỡng): Xu hướng toàn cầu hiện nay là hướng tới các sản phẩm hữu cơ, an toàn và giàu dinh dưỡng cho sức khỏe.

Trong bối cảnh người tiêu dùng toàn cầu ngày càng quan tâm đến sức khỏe và môi trường, xu hướng sản xuất nông nghiệp "Hữu cơ, An toàn và Giàu dinh dưỡng" đã trở thành một yêu cầu tất yếu. Việt Nam đang tích cực nắm bắt cơ hội này, xem đây là giải pháp then chốt để nâng cao vị thế nông sản trên trường quốc tế.

Sự chuyển dịch mạnh mẽ này được thể hiện rõ qua việc áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt như VietGAP (Thực hành nông nghiệp tốt Việt Nam) và GlobalGAP (Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu). Các tiêu chuẩn này không chỉ đảm bảo sản phẩm được sản xuất an toàn, có nguồn gốc rõ ràng mà còn giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản hay Mỹ.

Tuy nhiên, để đáp ứng trọn vẹn xu hướng tiêu dùng hiện đại, các nhà sản xuất Việt Nam đang nỗ lực bổ sung thêm yếu tố “giàu dinh dưỡng” cho nông sản. Đây là một bước tiến quan trọng, phù hợp với định hướng của Chính phủ. Theo Quyết định số 300/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Việt Nam đặt mục tiêu xây dựng một hệ thống lương thực, thực phẩm minh bạch, trách nhiệm và bền vững đến năm 2030. Điều này không chỉ nhấn mạnh vào an toàn thực phẩm mà còn tập trung vào việc tạo ra các sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Một giải pháp mang tính bền vững khác đang được nhân rộng là nông nghiệp tuần hoàn. Đây là mô hình tận dụng phụ phẩm từ quá trình sản xuất để tái chế thành các nguồn tài nguyên mới, giảm thiểu chất thải và giảm phụ thuộc vào phân bón hóa học. Các mô hình này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn tạo ra những sản phẩm thực sự hữu cơ, an toàn, thân thiện với môi trường, đồng thời bảo toàn và nâng cao hàm lượng dinh dưỡng.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong canh tác cũng là chìa khóa. Các công nghệ như thủy canh, khí canh, hay các giải pháp sử dụng phân bón sinh học, vi sinh không chỉ tối ưu hóa quy trình sản xuất mà còn giúp kiểm soát tốt hơn các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng và giá trị dinh dưỡng của nông sản.

Việc đầu tư vào các phương thức canh tác hữu cơ, an toàn và giàu dinh dưỡng không chỉ đáp ứng nhu cầu thị trường mà còn giúp xây dựng thương hiệu nông sản Việt Nam. Khi người tiêu dùng quốc tế tin tưởng vào chất lượng và sự minh bạch của sản phẩm, giá trị của nông sản sẽ được nâng cao, mang lại lợi ích kinh tế bền vững cho người nông dân và các doanh nghiệp. Điều này cũng giúp Việt Nam dần thoát khỏi hình ảnh một nền nông nghiệp chỉ mạnh về số lượng, mà hướng tới một nền nông nghiệp chú trọng vào chất lượng, giá trị gia tăng và lợi ích sức khỏe.

Việc tích hợp ba yếu tố "Hữu cơ, An toàn và Giàu dinh dưỡng" chính là con đường tất yếu để nông sản Việt Nam chinh phục các thị trường khó tính và khẳng định vị thế bền vững trên bản đồ nông nghiệp toàn cầu.

(3) N - New technologies (Công nghệ mới): Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang thúc đẩy sự đổi mới trong ngành nông nghiệp.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang mở ra một kỷ nguyên mới cho ngành nông nghiệp Việt Nam, nơi công nghệ mới (New technologies) trở thành chìa khóa để nâng cao năng suất và hiệu quả. Việc ứng dụng các giải pháp công nghệ cao không chỉ giúp giải quyết các thách thức truyền thống mà còn tạo ra một nền nông nghiệp thông minh, bền vững hơn.

Một trong những công nghệ tiên phong là IoT (Internet vạn vật).  Các cảm biến thông minh được lắp đặt trên đồng ruộng giúp thu thập dữ liệu về độ ẩm đất, nhiệt độ, ánh sáng và chất lượng không khí theo thời gian thực. Những dữ liệu này, khi được phân tích bằng Big Data, sẽ cung cấp cho nông dân cái nhìn toàn diện về tình trạng cây trồng, từ đó đưa ra quyết định tưới tiêu, bón phân một cách chính xác, tránh lãng phí.

Bên cạnh đó, AI (Trí tuệ nhân tạo) đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý dịch bệnh và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Các hệ thống sử dụng AI có khả năng nhận diện sớm các dấu hiệu sâu bệnh, dự báo thời tiết và đưa ra lịch trình chăm sóc cây trồng hiệu quả nhất. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ năng suất và tiết kiệm chi phí thuốc bảo vệ thực vật.

Ngoài ra, công nghệ sinh học đang mở ra những hướng đi mới trong việc tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi có năng suất cao hơn, chống chịu tốt hơn với sâu bệnh và biến đổi khí hậu. Sự kết hợp giữa công nghệ sinh học và các công nghệ số khác đang góp phần xây dựng một nền nông nghiệp thông minh toàn diện, giúp người nông dân làm chủ sản xuất, tạo ra những sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường.

(4) G - Global integration (Hội nhập toàn cầu): Việt Nam đã và đang tích cực hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế đang trở thành động lực chính cho sự phát triển của nông nghiệp Việt Nam. Việc ký kết và tham gia sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP, EVFTA đã mở ra cánh cửa lớn, mang đến những cơ hội chưa từng có cho nông sản Việt tiếp cận các thị trường tiềm năng.

Tuy nhiên, để tận dụng triệt để lợi thế từ các FTA, ngành nông nghiệp không thể chỉ dựa vào sản lượng. Bài toán mấu chốt nằm ở việc nâng cao chất lượng, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường nước ngoài.

Cụ thể, các thị trường phát triển như châu Âu, Nhật Bản hay Mỹ không chỉ yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm mà còn quan tâm đến các vấn đề môi trường, lao động và tính bền vững. Do đó, để xuất khẩu thành công, nông dân và doanh nghiệp cần chuyển đổi từ tư duy sản xuất truyền thống sang mô hình sản xuất hiện đại, ứng dụng công nghệ để kiểm soát quy trình từ trang trại đến bàn ăn.

Một giải pháp thiết thực là xây dựng và nhân rộng các mô hình sản xuất đạt chứng nhận quốc tế, đồng thời đầu tư vào công nghệ thông tin để minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Điều này không chỉ giúp xây dựng lòng tin với người tiêu dùng quốc tế mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững, biến những cơ hội từ FTA thành giá trị kinh tế thực sự cho nông nghiệp Việt Nam. 

Với lợi thế hội nhập sâu rộng vào kinh tế toàn cầu qua các FTA như CPTPP và EVFTA, nông nghiệp Việt Nam đứng trước cơ hội lớn để vươn ra thị trường thế giới. Tuy nhiên, bài toán mấu chốt là nâng cao chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe về an toàn, bền vững và truy xuất nguồn gốc.

Để hiện thực hóa tiềm năng xuất khẩu, các doanh nghiệp và nông dân cần chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang mô hình hiện đại, ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Cần tập trung xây dựng vùng nguyên liệu sạch, đạt chuẩn quốc tế như GlobalGAP, đồng thời đầu tư vào chế biến sâu để gia tăng giá trị sản phẩm. Đây là những giải pháp then chốt giúp nông sản Việt Nam vượt qua rào cản kỹ thuật và chinh phục thành công các thị trường khó tính, biến hội nhập thành động lực phát triển bền vững.

(5) N - Niche markets (Thị trường ngách): Bên cạnh các mặt hàng xuất khẩu chủ lực, ngành nông nghiệp cần tập trung vào các thị trường ngách với những sản phẩm đặc thù, có giá trị gia tăng cao.

Bên cạnh việc duy trì các mặt hàng xuất khẩu chủ lực, việc tập trung vào thị trường ngách (Niche markets) đang trở thành một chiến lược đột phá, giúp nông nghiệp Việt Nam gia tăng giá trị và tạo dựng vị thế riêng trên thị trường quốc tế. Đây là giải pháp hiệu quả để tránh cạnh tranh trực diện và khai thác tối đa tiềm năng của các sản phẩm đặc thù.

Thay vì chỉ tập trung vào các mặt hàng truyền thống như gạo, cà phê, hồ tiêu với mức độ cạnh tranh cao, nông nghiệp Việt Nam có thể hướng đến những sản phẩm có giá trị gia tăng cao và ít cạnh tranh hơn. Điển hình là các loại nông sản đặc sản vùng miền như bưởi da xanh Bến Tre, nhãn lồng Hưng Yên, hay các loại trái cây độc lạ như thanh long ruột đỏ, sầu riêng Ri6. Việc xây dựng thương hiệu và chỉ dẫn địa lý cho những sản phẩm này sẽ giúp nâng cao giá trị và tạo sự khác biệt.

Bên cạnh đó, giải pháp chế biến sâu cũng mở ra những thị trường ngách đầy tiềm năng. Thay vì xuất khẩu sản phẩm thô, việc chế biến thành các sản phẩm như tinh dầu, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng từ nông sản sẽ mang lại lợi nhuận cao hơn.  Chẳng hạn, từ quả dừa có thể sản xuất dầu dừa, nước cốt dừa, thạch dừa; từ trái cây có thể làm mứt, nước ép, sấy khô. Điều này không chỉ giúp kéo dài thời gian bảo quản mà còn đa dạng hóa sản phẩm, tiếp cận nhiều phân khúc khách hàng khác nhau.

Chiến lược thị trường ngách là một hướng đi hiệu quả để khai thác đa giá trị của nông nghiệp, vượt ra khỏi khuôn khổ sản xuất đại trà truyền thống. Thay vì chạy đua về sản lượng, chiến lược này tập trung vào việc đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ để đáp ứng các phân khúc thị trường chất lượng cao. Các sản phẩm như nông sản hữu cơ, sinh thái, sản phẩm giảm phát thải carbon, sản phẩm theo tiêu chuẩn OCOP hay mang chỉ dẫn địa lý đều là những ví dụ điển hình. Bằng cách kết hợp với các hoạt động như du lịch nông thôn, chiến lược thị trường ngách giúp nông sản không chỉ có giá trị về mặt hàng hóa, mà còn mang giá trị văn hóa và trải nghiệm, tạo ra nguồn thu nhập bền vững và nâng cao vị thế của ngành nông nghiệp Việt Nam.

Việc khai thác thị trường ngách đòi hỏi sự đầu tư vào công nghệ, nghiên cứu thị trường và xây dựng chuỗi giá trị bền vững. Tuy nhiên, đây là con đường hiệu quả để nông nghiệp Việt Nam chuyển đổi từ mô hình "số lượng" sang mô hình "chất lượng", tạo ra sự phát triển bền vững và thịnh vượng.

(6) G - Government support (Hỗ trợ của chính phủ): Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển nông nghiệp.

Sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam không thể tách rời vai trò dẫn dắt và hỗ trợ của chính phủ. Hỗ trợ của chính phủ (Government support) đóng vai trò quan trọng, tạo ra môi trường thuận lợi để nông nghiệp chuyển mình từ sản xuất nhỏ lẻ sang nền kinh tế nông nghiệp hiện đại, hiệu quả.

Một trong những giải pháp then chốt là hỗ trợ về vốn và khoa học công nghệ. Các chính sách tín dụng ưu đãi, quỹ hỗ trợ phát triển nông nghiệp, và các chương trình đầu tư vào nghiên cứu, ứng dụng công nghệ cao sẽ giúp nông dân và doanh nghiệp có đủ nguồn lực để đổi mới sản xuất. Điều này bao gồm việc ứng dụng nông nghiệp thông minh, sử dụng giống cây trồng, vật nuôi chất lượng cao và đầu tư vào hệ thống sản xuất khép kín.

Ngoài ra, chính phủ cần đóng vai trò chủ động trong việc hỗ trợ thị trường và đào tạo nguồn nhân lực.  Các chương trình xúc tiến thương mại, tìm kiếm thị trường xuất khẩu, và xây dựng thương hiệu quốc gia cho nông sản Việt Nam sẽ giúp sản phẩm có đầu ra ổn định. Đồng thời, việc đào tạo nông dân về các kỹ năng quản lý, ứng dụng công nghệ và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế là cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đặc biệt, việc khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực chế biến nông sản và xây dựng chuỗi giá trị là một giải pháp mang tính chiến lược. Thay vì xuất khẩu sản phẩm thô, việc đầu tư vào các nhà máy chế biến sẽ giúp gia tăng giá trị sản phẩm, giảm thiểu rủi ro khi thị trường biến động và tạo ra lợi nhuận bền vững cho người nông dân. Những chính sách hỗ trợ đúng lúc, đúng chỗ sẽ là đòn bẩy để nông nghiệp Việt Nam phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

(7) H - High-tech farming (Nông nghiệp công nghệ cao): Đây là xu hướng tất yếu.

Trong bối cảnh hội nhập và biến đổi khí hậu, việc chuyển đổi sang nông nghiệp công nghệ cao (High-tech farming) không còn là lựa chọn mà đã trở thành xu hướng tất yếu. Đây là giải pháp then chốt giúp ngành nông nghiệp Việt Nam thoát khỏi tư duy sản xuất truyền thống, nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Một trong những ứng dụng phổ biến nhất của nông nghiệp công nghệ cao là mô hình nhà kính, nhà lưới thông minh.  Các hệ thống này cho phép kiểm soát chặt chẽ các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, giúp cây trồng sinh trưởng tốt nhất, bất chấp điều kiện thời tiết bên ngoài. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các loại cây có giá trị kinh tế cao, đòi hỏi điều kiện chăm sóc đặc thù.

Bên cạnh đó, hệ thống tưới nhỏ giọt và tưới tự động hóa giúp tiết kiệm tối đa nguồn nước, giảm chi phí nhân công và cung cấp dinh dưỡng chính xác cho từng loại cây. Công nghệ này không chỉ hiệu quả về mặt kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường, đặc biệt trong bối cảnh nguồn nước ngọt đang dần cạn kiệt.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, các trang trại tự động hóa đang dần thay thế phương pháp thủ công truyền thống. Từ hệ thống cho ăn, làm mát, đến thu gom chất thải đều được tự động hóa, giúp tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu dịch bệnh và nâng cao năng suất.

Nông nghiệp công nghệ cao, với trọng tâm là nông nghiệp chính xác, đang cách mạng hóa ngành nông nghiệp bằng cách tối ưu hóa mọi nguồn lực đầu vào. Thay vì sản xuất theo kinh nghiệm, nông nghiệp chính xác sử dụng các công nghệ tiên tiến như cảm biến, máy bay không người lái và hệ thống phân tích dữ liệu để thu thập thông tin chi tiết về cây trồng, đất đai và thời tiết.

Dữ liệu này giúp nông dân đưa ra các quyết định chính xác và kịp thời, từ việc bón phân, tưới nước đến phòng trừ sâu bệnh. Việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp tăng năng suất và chất lượng nông sản mà còn mang lại hiệu quả về kinh tế và môi trường. Bằng cách sử dụng tối thiểu vật tư đầu vào, nông nghiệp chính xác giúp tiết kiệm chi phí, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm môi trường do hóa chất. Đây là mô hình phát triển bền vững, hướng tới một nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và thân thiện với thiên nhiên.

Việc đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao đòi hỏi chi phí ban đầu lớn, nhưng hiệu quả lâu dài mang lại là rất đáng kể. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là hướng đi chiến lược, giúp nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, tạo ra sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường.

(8) I - Innovation (Sáng tạo): Sáng tạo không chỉ giới hạn ở công nghệ mà còn trong mô hình kinh doanh, chuỗi cung ứng, và đa dạng hóa sản phẩm.

Để nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và bứt phá, sáng tạo (Innovation) không chỉ là yếu tố bổ sung mà đã trở thành động lực cốt lõi. Sự sáng tạo không chỉ giới hạn ở việc ứng dụng công nghệ, mà còn thể hiện trong các mô hình kinh doanh, cách thức tổ chức sản xuất và đa dạng hóa sản phẩm.

Một trong những biểu hiện rõ nét của sự sáng tạo là sự xuất hiện của các startup nông nghiệp. Các doanh nghiệp trẻ này đang mang đến những ý tưởng mới mẻ, từ việc phát triển ứng dụng quản lý nông trại, nền tảng thương mại điện tử cho nông sản, đến các giải pháp sản xuất thông minh. Họ đang góp phần tạo nên một hệ sinh thái nông nghiệp năng động, hiện đại và hiệu quả.

Bên cạnh đó, mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ hiệu quả cũng là một ví dụ điển hình của sự sáng tạo trong chuỗi cung ứng. Thay vì sản xuất nhỏ lẻ, các mô hình hợp tác xã, liên kết "cánh đồng lớn" giữa nông dân và doanh nghiệp giúp đảm bảo chất lượng, số lượng và đầu ra ổn định. Điều này không chỉ giúp nông dân yên tâm sản xuất mà còn xây dựng lòng tin với người tiêu dùng.

Một hướng đi sáng tạo khác là phát triển du lịch nông nghiệp. Bằng cách kết hợp sản xuất nông nghiệp với hoạt động du lịch trải nghiệm, các trang trại, khu vườn không chỉ bán sản phẩm mà còn bán cả câu chuyện, văn hóa và giá trị truyền thống. Mô hình này không chỉ giúp gia tăng thu nhập cho người nông dân mà còn quảng bá hình ảnh nông nghiệp Việt Nam đến du khách trong và ngoài nước.

(9) E - Emission lower: Nền nông nghiệp phát thải Carbon thấp

Nông nghiệp phát thải carbon thấp là một xu hướng tất yếu và mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho Việt Nam, một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu. Đây là một bước đi quan trọng để Việt Nam thực hiện cam kết quốc tế về mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Mô hình này không chỉ đơn thuần là giảm thiểu ô nhiễm mà còn là cơ hội để nâng cao giá trị và vị thế của nông sản Việt trên thị trường quốc tế. Các sản phẩm "xanh" có dấu chứng nhận carbon thấp sẽ có giá trị cao hơn, đặc biệt tại các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản, và Bắc Mỹ. Điều này giúp nông sản Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc tối ưu hóa quy trình sản xuất giúp giảm chi phí vật tư đầu vào như phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Ngoài ra, nông dân còn có thể bán tín chỉ carbon, tạo ra một nguồn thu nhập mới, ổn định và bền vững.

Tuy nhiên, việc chuyển đổi sang mô hình này cũng đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt với một quốc gia có nền nông nghiệp phụ thuộc nhiều vào sản xuất lúa nước như Việt Nam. Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ và thiết bị hiện đại khá cao. Nông dân cần được hỗ trợ tài chính để tiếp cận các giải pháp này. Bên cạnh đó, cần có một khung pháp lý rõ ràng về thị trường carbon trong nông nghiệp, cùng với các chính sách hỗ trợ cụ thể để khuyến khích nông dân và doanh nghiệp tham gia. Nông dân cũng cần được đào tạo và hướng dẫn về các kỹ thuật canh tác mới, đồng thời nâng cao nhận thức về lợi ích lâu dài của mô hình này.

Với sự quyết tâm của Chính phủ và các bên liên quan, việc phát triển nền nông nghiệp phát thải carbon thấp sẽ là động lực để Việt Nam xây dựng một ngành nông nghiệp hiện đại, hiệu quả và thân thiện với môi trường, đảm bảo sự phát triển bền vững cho thế hệ tương lai.

(10) P - People-centric (Lấy con người làm trung tâm): Phát triển nông nghiệp phải gắn liền với sinh kế bền vững của người dân. 

Nền nông nghiệp thịnh vượng không chỉ được đo lường bằng năng suất hay kim ngạch xuất khẩu, mà còn phải gắn liền với sự phát triển và sinh kế bền vững của người dân. Yếu tố lấy con người làm trung tâm (People-centric) chính là giải pháp cốt lõi để đảm bảo sự phát triển này.

Một trong những vấn đề quan trọng cần giải quyết là đảm bảo công bằng trong chuỗi giá trị. Thực tế cho thấy, người nông dân thường là mắt xích yếu nhất và chịu nhiều rủi ro. Giải pháp là xây dựng các mô hình liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nông dân, đảm bảo giá cả thu mua ổn định, minh bạch. Đồng thời, cần có các chính sách hỗ trợ để nông dân được hưởng lợi xứng đáng từ công sức của mình, từ đó nâng cao thu nhập và cải thiện cuộc sống.

Bên cạnh đó, việc tạo ra môi trường sống tốt hơn ở nông thôn là yếu tố không thể thiếu. Đầu tư vào hạ tầng, y tế, giáo dục và các dịch vụ công cộng sẽ giúp giữ chân người trẻ, giảm thiểu tình trạng di cư và tạo động lực cho sự phát triển nông thôn.

Đặc biệt, nâng cao năng lực cho người nông dân là giải pháp mang tính chiến lược. Các chương trình đào tạo, tập huấn cần được đẩy mạnh, giúp họ tiếp cận với tri thức, công nghệ mới và các phương thức sản xuất tiên tiến.  Khi người nông dân làm chủ được khoa học kỹ thuật, họ sẽ tự tin hơn trong việc sản xuất, giảm thiểu rủi ro và thích ứng tốt hơn với những thay đổi của thị trường.

Việc lấy con người làm trung tâm không phải là một khẩu hiệu, mà là một chiến lược hành động. Khi người nông dân được đảm bảo về sinh kế, được trao quyền và trang bị kiến thức, họ sẽ trở thành động lực mạnh mẽ nhất cho sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam.

Kết luận

Tổng hợp các giá trị cốt lõi từ N.O.N.G.N.G.H.I.E.P, bức tranh về một nền nông nghiệp Việt Nam hiện đại và thịnh vượng dần hiện rõ. Đây không chỉ là một danh sách các từ khóa, mà là một kim chỉ nam toàn diện, đúc kết những giải pháp chiến lược để ngành nông nghiệp vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội. Việc kết hợp hài hòa các yếu tố tự nhiên (Natural-based) vốn có với sự phát triển của công nghệ mới (New technologies), nông nghiệp công nghệ cao (High-tech farming) và sáng tạo (Innovation) chính là chìa khóa để nâng cao năng suất, chất lượng.

Đồng thời, để sản phẩm nông nghiệp Việt Nam vươn tầm thế giới, cần đặc biệt chú trọng vào việc xây dựng chuỗi giá trị hữu cơ và an toàn (Organic, Safe and Nutrious), khai thác hiệu quả tiềm năng xuất khẩu và các thị trường ngách (Niche markets) thông qua quá trình hội nhập toàn cầu (Global integration).

Tuy nhiên, mọi sự phát triển sẽ không bền vững nếu thiếu đi yếu tố lấy con người làm trung tâm (People-centric). Sự hỗ trợ tích cực từ chính phủ (Government support) trong việc cải thiện sinh kế và nâng cao năng lực cho người nông dân sẽ là nền tảng vững chắc nhất. Chỉ khi người nông dân thực sự làm chủ sản xuất, được đảm bảo quyền lợi và có cuộc sống thịnh vượng, nền nông nghiệp Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, biến những giá trị lý thuyết thành hiện thực tươi đẹp, không chỉ là trụ cột an ninh lương thực mà còn là động lực phát triển kinh tế quốc gia./.

(Bài viết trích trong cuốn VIỆT NAM KHÁT VỌNG VƯƠN MÌNH của Nhà báo Vương Xuân Nguyên)