Huyện Quảng Hòa hiện có sáu làng nghề truyền thống: làng rèn, làng làm giấy bản, làng nón lá, làng hương, làng ngói máng, và làng đường phên. Trong số đó, xóm Dìa Trên với nghề làm giấy bản nổi bật nhất nhờ sự độc đáo và sức hút đối với du khách. Trung bình, làng nghề đón từ 20–30 đoàn khách mỗi tháng, trở thành điểm sáng trong tuyến trải nghiệm phía Đông của Công viên Địa chất Non Nước Cao Bằng.
Từ những ngày khó khăn chồng chất, nghề làm giấy bản giờ đây đang chuyển mình mạnh mẽ, góp phần thay đổi diện mạo kinh tế và văn hóa cho cả vùng.
Giấy bản: Từ di sản tự nhiên đến đời sống thường nhật
Nghề làm giấy bản ở xóm Dìa Trên đã tồn tại qua bảy thế hệ, được gìn giữ bởi người dân Nùng nơi đây. Nguyên liệu chính – cây mạy sla – mọc hoang trên triền núi đá. Loại cây này được xem là món quà của thiên nhiên, đòi hỏi người dân phải kỳ công thu hoạch và chế biến để tạo ra giấy.
Chị Nông Kính đang hướng dẫn làm giấy bản truyền thống cho du khách
“Gia đình tôi đã làm nghề này qua bảy đời. Các công đoạn như bóc vỏ, ninh bột, seo giấy đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Để làm ra một tờ giấy đẹp cần nhiều công sức, nhưng chúng tôi tự hào vì mỗi tờ giấy đều mang theo tâm huyết của người thợ,” chị Nông Thị Kính, một nghệ nhân tại xóm Dìa Trên, chia sẻ.
Mỗi tờ giấy bản là kết tinh của một quy trình tỉ mỉ, kéo dài qua nhiều công đoạn: từ tước vỏ cây, ngâm vôi, đập nhuyễn đến seo giấy và phơi khô. Từng chi tiết nhỏ như pha tỉ lệ chất trơn để giấy mịn hay chọn thời điểm phơi thích hợp đều thể hiện sự am hiểu và khéo léo của người nghệ nhân.
Trước đây, nghề làm giấy bản chủ yếu phục vụ nhu cầu tín ngưỡng như viết sách chữ Nho, làm vàng mã. Nhưng với sự phát triển của du lịch và nhu cầu thị trường, giấy bản giờ đây được ứng dụng rộng rãi hơn, từ viết thư pháp, vẽ tranh, làm quạt tay đến sản xuất túi quà lưu niệm.
Sự sáng tạo trong sản phẩm giấy bản
Những tờ giấy bản mộc mạc giờ đây đã được thổi hồn qua sự sáng tạo của người dân xóm Dìa Trên, tạo nên nhiều sản phẩm thủ công độc đáo:
Quạt giấy: Được nhuộm màu từ lá ngót, hoa đậu biếc, bó phón, quạt giấy bản Dìa Trên mang vẻ đẹp thanh tao, là món quà lưu niệm yêu thích của du khách.
Sổ tay và tranh vẽ: Với bề mặt mịn màng, giấy bản là lựa chọn lý tưởng để vẽ tranh và đóng sổ tay. Những sản phẩm này đã xuất hiện tại nhiều triển lãm quốc tế.
Các công đoạn làm ra một cuốn sổ đều được làm thủ công tỉ mỉ
Hoa giấy và túi quà: Những bông hoa giấy rực rỡ hay túi giấy xinh xắn vừa thân thiện với môi trường, vừa mang giá trị văn hóa cao.
Một du khách người Pháp, ông Christophe, chia sẻ: “Tôi rất ấn tượng với quy trình làm giấy ở đây. Việc tận mắt chứng kiến từng công đoạn thủ công này là một trải nghiệm đáng nhớ. Tôi sẽ mua giấy bản về để vẽ tranh và làm quà tặng.”
Hành trình vượt khó và hồi sinh
Trước đây, cuộc sống của người làm giấy bản gắn liền với sự bấp bênh. “Chúng tôi làm ba mẻ giấy mỗi ngày nhưng vẫn vất vả. Giờ đây, tuy số lượng làm giảm đi nhưng khách tự tìm đến tận nhà, mang lại nguồn thu ổn định hơn,” chị Kính kể.
Bước ngoặt lớn đến vào năm 2018, khi xóm Dìa Trên được Ban quản lý Công viên Địa chất Non Nước Cao Bằng chọn làm đối tác trong tuyến trải nghiệm phía Đông. Từ đây, một chương mới mở ra cho làng nghề làm giấy bản.
Với sự hỗ trợ từ UNESCO, giấy bản Dìa Trên được quảng bá trên Google Maps, Facebook, và các nền tảng truyền thông. Các đoàn khách trong và ngoài nước tìm đến ngày một nhiều hơn, không chỉ để chiêm ngưỡng mà còn để trải nghiệm quy trình làm giấy.
“Giờ đây, khách du lịch đến tận nhà mua hàng. Nhiều khách đặt giấy để làm sổ tay, tranh thư pháp, thậm chí xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản. Đặc biệt, trẻ em và du khách nước ngoài rất thích thú khi được tự tay bóc vỏ cây, xeo giấy và mang thành phẩm về làm kỷ niệm,” chị Kính kể lại.
Các màu giấy bản nhuộm bằng chất liệu tự nhiên
Trung bình mỗi tháng, làng nghề đón 20–30 đoàn khách, mang lại nguồn thu ổn định từ cả du lịch và sản phẩm giấy. Thu nhập của mỗi hộ dao động từ 22–60 triệu đồng/năm, cải thiện đáng kể đời sống của người dân.
Kế hoạch và chính sách phát triển bền vững
Để giữ gìn và phát triển nghề làm giấy bản, huyện Quảng Hòa đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ, tập trung vào xóm Dìa Trên như một điểm nhấn quan trọng.
Xây dựng cơ sở hạ tầng: Hệ thống bãi đỗ xe, biển chỉ dẫn, và tủ trưng bày sản phẩm giúp du khách dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu làng nghề.
Quảng bá sản phẩm: Các sản phẩm giấy bản được xây dựng thương hiệu, đăng ký nhãn hiệu tập thể để mở rộng thị trường.
Đào tạo và kết nối thị trường: Các lớp tập huấn về kỹ năng quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, phối hợp với các doanh nghiệp du lịch để đưa giấy bản đến với thị trường quốc tế.
“Chúng tôi muốn biến làng giấy bản xóm Dìa Trên thành một điểm đến văn hóa – du lịch đặc sắc, giúp nâng cao đời sống người dân và bảo tồn bản sắc truyền thống,” ông Lương Bằng, đại diện UBND huyện Quảng Hòa, chia sẻ.
Lời mời gọi từ xóm Dìa Trên
Xóm Dìa Trên, với nghề làm giấy bản độc đáo, không chỉ là biểu tượng của sự khéo léo và sáng tạo mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa truyền thống trong dòng chảy hiện đại. Từng tờ giấy bản được làm ra không chỉ đơn thuần là sản phẩm thủ công mà còn mang theo câu chuyện về sự bền bỉ và gắn bó với cội nguồn của người dân nơi đây.
Giữa vùng núi rừng Đông Bắc, nơi thiên nhiên hùng vĩ hòa quyện cùng bàn tay con người, xóm Dìa Trên hiện lên như một điểm sáng – một nơi mà di sản văn hóa không chỉ được lưu giữ mà còn lan tỏa, kết nối. Hãy để hành trình khám phá này mở ra cánh cửa đến với những giá trị tinh hoa của người Nùng và làng nghề truyền thống, như chính cách mà giấy bản Dìa Trên đã vươn xa, trở thành niềm tự hào của cả vùng đất Cao Bằng.
