Hình ảnh thu hoạch cánh đồng lúa của bà con nông dân
Biến đổi khí hậu và áp lực lên sản xuất lúa gạo
Biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với ngành nông nghiệp toàn cầu, đặc biệt là sản xuất lúa gạo – nguồn lương thực chính của hàng tỷ người. Ở Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long, vựa lúa lớn nhất cả nước, đang đối mặt với tình trạng nước biển dâng, xâm nhập mặn và sự bất ổn của thời tiết. Trong bối cảnh đó, mô hình sản xuất gạo ít carbon xuất hiện như một giải pháp quan trọng giúp giảm tác động môi trường và đảm bảo sinh kế bền vững cho nông dân.
Gạo ít carbon là gì?
Gạo ít carbon là sản phẩm của quá trình canh tác áp dụng các kỹ thuật giảm thiểu phát thải khí nhà kính, tối ưu hóa sử dụng tài nguyên như nước, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Việc sản xuất gạo theo hướng bền vững này không chỉ giúp giảm tác động tiêu cực đến môi trường mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.
Hình minh họa giống lúa chất lượng cao, phát thải thấp
Mục tiêu 1 triệu ha lúa chất lượng cao và ít phát thải của Việt Nam
Nhận thức được tầm quan trọng của sản xuất nông nghiệp bền vững, Chính phủ Việt Nam đã đặt mục tiêu phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đến năm 2030. Chương trình này không chỉ nhằm nâng cao năng suất và chất lượng hạt gạo mà còn góp phần vào cam kết giảm phát thải khí nhà kính theo Thỏa thuận Paris và các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc.
Theo quyết định số 1490 của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 27/11/2023, đề án sẽ được triển khai theo từng giai đoạn, với sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ chức quốc tế. Các mô hình thí điểm đã được thực hiện tại nhiều địa phương như Cần Thơ, Sóc Trăng, Đồng Tháp, Kiên Giang, mang lại những tín hiệu tích cực về giảm phát thải và gia tăng lợi nhuận cho nông dân.
Thách thức trong việc chuyển đổi phương thức canh tác truyền thống
Mặc dù sản xuất gạo ít carbon mang lại nhiều lợi ích, quá trình chuyển đổi từ phương thức canh tác truyền thống sang mô hình bền vững vẫn đối mặt với nhiều rào cản:
Thứ nhất, thay đổi thói quen canh tác. Nhiều nông dân đã quen với phương pháp canh tác cũ và e ngại áp dụng kỹ thuật mới.
Thứ hai, chi phí đầu tư ban đầu cao. Hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước, công nghệ cơ giới hóa và sử dụng phân bón hữu cơ đòi hỏi nguồn vốn lớn.
Thứ ba, thiếu kiến thức và hỗ trợ kỹ thuật. Nông dân cần được đào tạo bài bản để có thể áp dụng hiệu quả các phương pháp canh tác ít phát thải.
GIC: Đơn vị tiên phong trong sản xuất gạo ít carbon
Dự án Các Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh (GIC), do Chính phủ Đức tài trợ thông qua Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ), đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy canh tác lúa gạo bền vững tại Việt Nam. GIC tập trung vào ba lĩnh vực chính:
Thúc đẩy đổi mới sáng tạo thông qua hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ canh tác tiên tiến như phương pháp tưới nước ngập khô xen kẽ (AWD), quản lý dư lượng hóa chất (MRL) và canh tác hữu cơ.
Nâng cao năng lực nông dân và doanh nghiệp bằng việc tổ chức các lớp đào tạo như “Lớp học kinh doanh cho nông dân” (Farmer Business School – FBS), giúp nông dân tiếp cận kiến thức quản lý tài chính và sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế.
Hỗ trợ liên kết chuỗi giá trị, kết nối nông dân với doanh nghiệp, hợp tác xã và thị trường quốc tế để đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm gạo bền vững.
Những kết quả ban đầu rất đáng khích lệ. Theo báo cáo từ GIC, đến tháng 12/2024, hơn 24.000 nông dân đã tham gia vào chương trình canh tác ít carbon, giúp giảm trung bình 28% lượng nước tưới trong canh tác lúa và giảm tới 63% lượng phát thải khí nhà kính. Nhiều hợp tác xã cũng đã cải thiện được năng suất và chất lượng gạo, mở ra cơ hội xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU và Nhật Bản.
Nông dân thực hành tính toán trong một lớp đào tạo FBS tại Cần Thơ
Sự trỗi dậy của gạo ít carbon tại Việt Nam không chỉ là một xu hướng mà còn là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt. Việc chuyển đổi sang phương thức canh tác bền vững không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao thu nhập và đời sống của người nông dân.
Để đạt được mục tiêu 1 triệu ha lúa chất lượng cao và ít phát thải, cần có sự chung tay của chính phủ, các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp và chính người nông dân. Những thành công bước đầu của dự án GIC là minh chứng rõ ràng cho thấy sự thay đổi đang diễn ra và sẽ còn phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.
