Giáo sư Đào Duy Anh trong tác phẩm "Việt Nam Văn hoá Sử cương" (1938) đã khẳng định: "Văn hoá tức là sinh hoạt". Theo đó, văn hoá không chỉ là những giá trị tinh thần cao siêu mà bao gồm toàn bộ mọi khía cạnh trong đời sống của một dân tộc, từ kinh tế, chính trị, xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng đến phong tục, tập quán và sinh hoạt hàng ngày...". Định nghĩa này mang tính tiên phong, nhấn mạnh rằng mọi dân tộc đều có văn hoá, bất kể trình độ phát triển. Và văn hoá gắn bó mật thiết với mọi hoạt động của đời sống.
Thực tiễn 80 năm qua (1945 - 2025) đã chứng minh sự đúng đắn của quan niệm và tầm nhìn về văn hóa đó. Dưới ánh sáng của đường lối đúng đắn, văn hóa Việt Nam đã trải qua một hành trình lịch sử đầy tự hào, trở thành nguồn sức mạnh tinh thần, dẫn dắt dân tộc vượt qua mọi khó khăn.
Văn hóa là vũ khí tinh thần trong chiến tranh
Ngay từ khi Đảng mới ra đời, trong khói lửa của Cách mạng và dự cảm về tương lai đất nước, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã xác định vị trí đặc biệt của Văn hóa.
Sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945, với việc thành lập Bộ Thông tin, Tuyên truyền, văn hóa đã chính thức trở thành một công cụ sắc bén.
Từ Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 với các nguyên tắc cốt lõi "Dân tộc - Khoa học - Đại chúng", văn hóa đã thấm sâu vào đời sống kháng chiến. Những bài hát, vần thơ, trang báo, hay những buổi diễn giữa sân đình đã biến thành ngọn lửa, thắp lên ý chí quật cường, cổ vũ tinh thần chiến đấu của toàn dân.
Những "chiến sĩ văn hóa" đã lặn lội khắp nơi, dùng ngòi bút, tiếng đàn để tuyên truyền, vận động, góp phần tạo nên những chiến thắng vĩ đại.
Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Ngành Văn hóa (28/8/1945 - 28/8/2025) diễn ra ngày 23/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Chúng ta mãi mãi khắc ghi những bước chân đầu tiên của các chiến sĩ văn hóa trong cao trào cách mạng, khi mỗi tờ tranh cổ động, mỗi câu hát, mỗi trang báo, mỗi buổi diễn giữa sân đình hay bên bờ ruộng đều biến thành ngọn lửa. Trong Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, trong những ngày đầu xây dựng chính quyền cách mạng, chúng ta không thể không ghi ơn những nhà văn hóa lớn đã sáng tác Quốc Kỳ, Quốc Ca, Quốc huy của Nhà nước dân chủ nhân dân; trong kháng chiến chống thực dân, đế quốc, biết bao thế hệ văn nghệ sĩ, cán bộ thông tin, tuyên truyền, cán bộ văn hóa cơ sở đã hóa thân vào nhân dân, mang nhiệt huyết đi khắp núi rừng, đồng bằng, đô thị. Họ lặn lội khắp mọi vùng miền, “mưa dầm, cơm vắt” giữa chiến hào với bộ đội, với dân công hỏa tuyến, với những chiến dịch quân sự, thắp đèn dầu trong hầm dã chiến, gảy đàn bên bếp lửa, viết những vần thơ, bài hát, vẽ những ký họa từ tiền tuyến, nơi mũi tên hòn đạn; họ làm công tác địch vận bằng văn hóa, đánh địch bằng nhạc cụ, ngòi bút... Nhiều đồng chí đã ngã xuống, đã hiến dâng tuổi trẻ và tài năng, để văn hóa trở thành vũ khí sắc bén, để niềm tin lan tỏa, để ý chí quật cường được nhân lên gấp bội…”
Văn hóa xây dựng và kiến thiết đất nước
Sau chiến tranh, văn hóa tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc hàn gắn vết thương và xây dựng xã hội mới. Các phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", "Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh" đã góp phần thay đổi diện mạo đời sống, xây dựng con người mới.
Văn hóa trở thành nền tảng tinh thần, giúp bồi đắp các giá trị yêu nước, nhân ái, đoàn kết. Các lĩnh vực như bảo tồn di sản, thể thao và du lịch cũng từng bước phát triển, quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới.
Đánh giá về vai trò của văn hóa trong giai đoạn xây dựng và kiến thiết đất nước, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Trong hòa bình, kiến thiết, phát triển và đổi mới, Văn hóa vẫn là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, tinh thần. Các phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, xây dựng trường học, cơ quan, doanh nghiệp văn hóa… để góp phần thay đổi diện mạo đời sống. Bao thế hệ cán bộ di sản dầm mưa dãi nắng gìn giữ mái đình, bức hoành phi, từng viên gạch cổ; bao cán bộ thư viện cần mẫn giữa kho sách; bao nghệ sĩ âm thầm tập luyện sau cánh gà sân khấu; bao phóng viên, nghệ sĩ nhiếp ảnh ghi lại những khoảnh khắc tiêu biểu của hơi thở cuộc sống; bao hướng dẫn viên góp những nụ cười cho thương hiệu quốc gia; bao huấn luyện viên, vận động viên đổ mồ hôi và nước mắt để màu cờ sắc áo Việt Nam tung bay trên đấu trường quốc tế…”.
"Lá chắn mềm" và nội lực phát triển
Đặc biệt, trong các Đại hội Đảng gần đây, vị trí của văn hóa ngày càng được nâng cao. Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI và Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đều nhấn mạnh: văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển. Văn hóa không chỉ là vấn đề tinh thần mà còn là một động lực thực tế cho sự phát triển:
(1) Định hình hệ giá trị: Văn hóa xây nên "dáng hình của dân tộc", định hình hệ giá trị quốc gia, gia đình và con người Việt Nam trong thời kỳ mới với các phẩm chất như yêu nước, nhân ái, đoàn kết, trung thực, trách nhiệm, sáng tạo, kỷ cương và khát vọng. Những giá trị này là nội lực quan trọng để tạo ra sự đồng thuận, khơi dậy khát vọng phát triển phồn vinh, hạnh phúc.
(2) Thúc đẩy kinh tế: Phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo được xác định là một trụ cột mới. Bằng cách kết nối văn hóa với du lịch, công nghệ và thị trường, giá trị sẽ được nhân lên, tạo ra một nguồn lực kinh tế mạnh mẽ và bền vững.
(3) Nâng cao sức cạnh tranh: Du lịch Việt Nam phải phát triển dựa trên bản sắc văn hóa và thiên nhiên, xây dựng thương hiệu "Việt Nam - vẻ đẹp bất tận, văn hóa tỏa hương". Điều này cho thấy văn hóa không chỉ là di sản mà còn là một tài sản kinh tế vô giá, nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Việt Nam chủ động tiếp thu tinh hoa thế giới trên tinh thần hòa bình, hữu nghị, tôn trọng khác biệt và học hỏi lẫn nhau, để làm giàu cho kho tàng văn hóa dân tộc. Điều này thể hiện sự tự tin vào bản sắc, không ngại mở rộng và học hỏi, nhưng luôn giữ vững cốt lõi, hòa nhập chứ không hòa tan.
Ngày nay, khi đất nước bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng, văn hóa càng phải đi trước một bước. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự thâm nhập của các sản phẩm văn hóa ngoại lai và "đấu tranh trên không gian mạng" diễn ra gay gắt, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định văn hóa phải đi trước một bước. Văn hóa được xem là một "lá chắn mềm" giúp bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin và hình thành năng lực mềm quốc gia.
Tổng Bí thư mong đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, những “kỹ sư tâm hồn” của Nhân dân, tiếp tục bền bỉ, dũng cảm, say mê sáng tạo; lấy cuộc sống làm mạch nguồn, lấy Nhân dân làm chỗ dựa, lấy chân lý, cái đẹp, lẽ phải làm kim chỉ nam; kiên quyết nói không với thương mại hóa tầm thường, giả dối, lai căng, cực đoan; mở đường cho những thể nghiệm mới, tiếp nhận tinh hoa văn hóa nhân loại để làm giàu cho kho tàng văn hóa dân tộc.
Tổng Bí thư tin tưởng, ngành thể thao tiếp tục rèn ý chí, kỷ luật, khát vọng chiến thắng; xem chuẩn mực đạo đức là nền tảng, khoa học, công nghệ là sức mạnh; tôn trọng luật chơi; nuôi dưỡng tài năng từ trường học, gia đình, cộng đồng.
Ngành du lịch bền bỉ với con đường bản sắc, chất lượng, bền vững, thông minh, sáng tạo, đổi mới, hội nhập; coi trải nghiệm của du khách và lợi ích của cộng đồng là trung tâm; lấy văn hóa và thiên nhiên làm “tài sản vô giá”, lấy nụ cười, tâm hồn Việt Nam làm nơi hội tụ những trái tim.
Bên cạnh đó, lớp lớp cán bộ cơ sở, những người “gieo hạt văn hóa” hằng ngày, tiếp tục tận tụy, đổi mới phương pháp, gắn kết cộng đồng; để mỗi nhà văn hóa, thư viện, sân chơi, không gian công cộng thực sự đông vui, hữu ích; để các giá trị tốt đẹp được vun bồi từ những việc nhỏ.
Trên có sở đó, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh 10 nhiệm vụ trọng tâm cho ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong thời gian tới. Trong đó, nổi bật là việc tiếp tục đặt văn hóa ngang tầm kinh tế, chính trị, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh và bồi dưỡng đội ngũ nhân lực. Ngành cần phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo, đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện trong mọi lĩnh vực. Bên cạnh đó, việc bảo tồn di sản, nâng cao chất lượng thể thao và du lịch cũng là ưu tiên hàng đầu. Cuối cùng, cần tăng cường ngoại giao văn hóa và kiên quyết đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Bài học cho tương lai
Tổng Bí thư Tô Lâm nhận định, đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới với mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Bối cảnh thế giới biến động nhanh, phức tạp; cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh… đang định hình những chuẩn mực mới; cạnh tranh chiến lược, bùng nổ thông tin, “đấu tranh trên không gian mạng” diễn ra gay gắt; sự thâm nhập của các sản phẩm văn hóa ngoại lai đa dạng, nhiều chiều.
Từ đó, Tổng Bí thư rút ra những bài học kinh nghiệm từ thực tiễn Cách mạng gần một thế kỷ qua.
Thứ nhất, mọi thành tựu Văn hóa đều bắt đầu từ việc kiên định đường lối đúng đắn, tôn trọng quy luật văn hóa và đặt con người ở trung tâm. Khi đường lối đúng, cơ chế phù hợp, thì sức sáng tạo của đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa được giải phóng, sức mạnh của cộng đồng được khơi dậy và bừng sáng.
Thứ hai, bản sắc là gốc, hội nhập là cành. Bản sắc giúp ta đứng vững và trường tồn; hội nhập giúp ta nở hoa kết trái và lan tỏa. Bảo tồn và phát triển bổ sung cho nhau trong một thực thể hữu cơ sống động.
Thứ ba, Văn hóa muốn nở hoa phải có môi trường lành mạnh và nguồn lực tương xứng. Đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho tương lai, cho “mạch nguồn” sức mạnh dân tộc.
Thứ tư, Văn hóa chỉ tồn tại vĩnh cửu khi hòa vào đời sống. Mọi chính sách phải hướng tới công chúng, tới cộng đồng, tới từng gia đình, từng khu phố, thôn bản, trường học, cơ quan, doanh nghiệp.
Thứ năm, trong thời đại số, sáng tạo là mạch chủ, đổi mới là phương thức, liên kết là động lực. Kết nối văn hóa với công nghệ, với thị trường, với du lịch, với giáo dục, với đô thị, với nông thôn… giá trị sẽ nhân lên bội phần.
Chính sự kiên định với bản sắc và sự chủ động hội nhập đã tạo ra sức mạnh để Việt Nam vươn mình, không bị hòa tan, mà ngược lại, tỏa sáng và vững vàng trên con đường phát triển.
"Văn hoá soi đường cho quốc dân đi” là quan điểm cơ bản, xuyên suốt và nhất quán trong tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa. Quan điểm đó của Hồ Chí Minh đã được quán triệt trong các quan điểm, đường lối văn hóa của Đảng, đặc biệt là trong Văn kiện Đại hội XIII (2021) của Đảng. Tiếp nối tinh thần “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi” toàn Đảng, toàn dân, toàn quân đã nỗ lực phát huy sáng tạo, bồi đắp nội lực, xây dựng và phát huy những giá trị tốt đẹp trong nền văn hóa Việt Nam, cùng chung sức xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh như mong ước của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
