Phân tích các tác phẩm tiêu biểu sẽ giúp chúng ta thấy được những dấu hiệu nhận diện, những nét riêng mà nhạc sĩ tài hoa này đã gửi gắm, tôn vinh vẻ đẹp của phái đẹp.
Thiếu tướng, Nhạc sĩ An Thuyên (tên đầy đủ là Nguyễn An Thuyên (1949 - 2015), là một trong những gương mặt lớn của nền âm nhạc cách mạng và trữ tình Việt Nam. Với gia tài hơn một trăm ca khúc, ông đã dành một phần quan trọng để khắc họa hình tượng người phụ nữ Việt Nam, đặc biệt là những người con xứ Nghệ. Âm nhạc của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất liệu dân ca và âm hưởng hiện đại, tạo nên một cái nhìn sâu sắc về phái đẹp.
Ba trụ cột hình tượng người phụ nữ
Hình tượng người phụ nữ trong các tác phẩm của Nhạc sĩ An Thuyên nổi bật với ba phẩm chất lớn: Vĩ đại, Bình dị và Thủy chung, trở thành nguồn cảm hứng bất tận, in sâu vào tâm trí công chúng. Nhạc sĩ An Thuyên từng thẳng thắn chia sẻ: "Tôi luôn mê đắm phụ nữ", khẳng định tình cảm và nguồn cảm hứng lớn lao này đã nuôi dưỡng những tác phẩm hay nhất của ông.
(1) Người mẹ Anh Hùng và ý chí quật cường
Đặc trưng Vĩ đại trong âm nhạc của Nhạc sĩ An Thuyên được dùng để khắc họa vai trò và sự hy sinh phi thường của người mẹ, người phụ nữ trong hoàn cảnh chiến tranh và xây dựng đất nước. Hình tượng này mang tính sử thi và đại diện cho tinh thần dân tộc. Dấu hiệu nhận diện chính là sự kết hợp giữa chất liệu anh hùng ca và cảm xúc nhân văn sâu sắc, thể hiện qua các tác phẩm tiêu biểu như “Mẹ Việt Nam Anh Hùng” khúc ca tôn vinh sự cống hiến máu xương và nỗi đau thầm lặng, “Nhớ về Mẹ Suốt” ca ngợi lòng dũng cảm phi thường của người phụ nữ chèo đò qua bom đạn, “Người mẹ Làng Sen” tôn vinh Mẹ Hoàng Thị Loan, và “Cánh cò mẹ” ẩn dụ cho sự tảo tần, lam lũ, âm thầm che chở con cái. Qua những hình tượng này, Nhạc sĩ An Thuyên không chỉ kể về người mẹ mà còn khái quát về sự kiên cường, bất khuất của cả một dân tộc.
(2) Vẻ đẹp thuần khiết và Nguồn cội Dân ca
Đặc trưng Dân dã thể hiện qua hình tượng cô gái quê mang vẻ đẹp tinh khôi, mộc mạc và gắn liền với cội nguồn văn hóa, thiên nhiên Việt Nam. Nhạc sĩ An Thuyên thường sử dụng chất liệu dân ca để "kể" về vẻ đẹp này. Dấu hiệu nhận diện là sự ví von người phụ nữ với những yếu tố tự nhiên, thơ mộng, mà tiêu biểu là “Ca dao em và tôi”, nơi cô gái được so sánh với ca dao, là nguồn cảm hứng để người nhạc sĩ "cắt nửa vầng trăng" và "bẻ đôi câu thơ".
Bên cạnh đó, hình ảnh cô gái Huế (Huế thương) dịu dàng, kín đáo, gắn liền với sông Hương, núi Ngự, hay vẻ đẹp tâm hồn thuần khiết như Có một dòng suối trong lành cũng góp phần làm phong phú thêm đặc trưng này. Ngoài ra, hình tượng người phụ nữ miền núi tự tin, chủ động lựa chọn con đường tươi sáng trong Em chọn lối này cũng làm rõ thêm sự dân dã mà không kém phần hiện đại.
(3) Bến đỗ bình yên và sức mạnh tinh thần
Đặc trưng Thủy chung tập trung vào vai trò của người phụ nữ trong tình yêu và hôn nhân, là người giữ lửa, là chỗ dựa tinh thần. Dấu hiệu nhận diện là sự bền bỉ, son sắt và lòng kiên định. Tác phẩm Neo đậu bến quê đã hình tượng hóa người phụ nữ thành bến đỗ bình yên, nơi neo giữ tâm hồn người xa xứ. Trong Chín bậc tình yêu, người phụ nữ là người cùng vượt qua mọi thăng trầm, thử thách, khẳng định sự bền vững của tình cảm.
Đặc biệt, ca khúc “Ở Rừng Nhớ Anh” lại khắc họa sự thủy chung trong hoàn cảnh xa cách, nơi người phụ nữ hậu phương trở thành nguồn sức mạnh, động lực tinh thần to lớn cho người yêu/chồng nơi tiền tuyến. Lòng son sắt này không chỉ là sự đợi chờ mà là sự kết nối mạnh mẽ giữa tình yêu cá nhân và nghĩa vụ.
Tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam qua âm nhạc
Giới chuyên môn đánh giá cao nhạc sĩ An Thuyên ở khả năng khai thác chất liệu dân ca một cách nhuần nhuyễn để tạo nên hình tượng người phụ nữ Việt Nam vừa truyền thống vừa hiện đại. Nhiều nhận định chung cho rằng phần lớn sáng tác nổi tiếng của Nhạc sĩ An Thuyên mang đậm âm hưởng dân ca xứ Nghệ. Ông được xem là "bậc thầy của những sáng tác âm hưởng dân gian" khi đã thành công trong việc khai thác vốn âm nhạc dân gian, đưa những làn điệu ví, giặm thấm vào âm nhạc, khiến các ca khúc về phụ nữ trở nên mộc mạc và đi sâu vào lòng người nghe.
Ca sĩ Bông Mai, con gái của nhạc sĩ An Thuyên, từng chia sẻ rằng "Cá tính âm nhạc của ông không gói gọn trong âm nhạc dân gian", khẳng định bên cạnh chất liệu dân ca, ông vẫn có những góc nhìn đa chiều, lãng mạn và hiện đại về người phụ nữ. Các nhà phê bình thường nhấn mạnh rằng Nhạc sĩ An Thuyên là người có tấm lòng nhân hậu với quê, với đời, điều này được thể hiện rõ nhất qua những ca khúc về mẹ, về những số phận thiệt thòi, qua đó ca ngợi lòng nhân ái và sự độ lượng của người phụ nữ Việt Nam.
Nhạc sĩ An Thuyên đã kiến tạo một di sản âm nhạc độc đáo, trong đó hình tượng người phụ nữ Việt Nam được nâng tầm thành một biểu tượng đa diện, giàu ý nghĩa. Sự thành công của ông nằm ở việc chắt lọc và hội tụ ba phẩm chất cốt lõi: phẩm chất Vĩ đại của người mẹ dũng cảm, sự Dân dã và thuần khiết gắn liền với hồn quê, và lòng Thủy chung son sắt trong tình yêu đôi lứa. Thông qua những tác phẩm như “Mẹ Việt Nam Anh Hùng”, “Ca dao em và tôi”, hay “Chín bậc tình yêu”, Nhạc sĩ An Thuyên không chỉ đơn thuần sáng tác mà còn kể một câu chuyện lớn về văn hóa, tinh thần và phẩm giá của người phụ nữ Việt Nam. Âm nhạc của ông là sự kết hợp hoàn hảo giữa chất liệu dân ca trữ tình và âm hưởng hùng ca, khiến hình tượng người phụ nữ Việt Nam trở nên sống động, gần gũi và bất tử trong lòng công chúng.
