Nông nghiệp từ lâu đã đóng vai trò trụ cột của nền kinh tế Việt Nam khi vừa đảm bảo an ninh lương thực quốc gia vừa là nguồn sinh kế chính của hàng triệu hộ gia đình. Năm 2024, ngành nông nghiệp đạt kim ngạch kỷ lục 62,5 tỷ USD và đặt mục tiêu xuất khẩu 65 tỷ USD trong năm nay.
Nông nghiệp - trụ cột của nền kinh tế Việt Nam. Ảnh: Internet
Mặc dù đem lại lợi ích kinh tế to lớn là vậy, song ngành này cũng phải đối diện với vô vàn các thách thức đặc biệt là biến đổi khí hậu như: thiên tai, hạn hán, lũ lụt,...liên tục gây thiệt hại nghiêm trọng, khiến hàng trăm nghìn hecta lúa và hoa màu bị ảnh hưởng. Trong phần lớn các trường hợp, nông dân phải tự xoay sở để khắc phục hậu quả. Thống kê cho thấy tới gần 90% hộ nông dân tự gánh chịu rủi ro, chỉ một tỷ lệ rất nhỏ có thể tiếp cận tín dụng chính thức hoặc nhận được bồi thường bảo hiểm. Thực trạng này phản ánh khoảng trống lớn trong hệ thống hỗ trợ tài chính cho khu vực nông nghiệp.
Thực trạng thị trường bảo hiểm và tín dụng nông nghiệp ở Việt Nam
Bảo hiểm nông nghiệp là công cụ tài chính gắn liền với hoạt động kinh doanh nông nghiệp, bảo vệ người nông dân trước rủi ro thiên tai, thời tiết cũng như rủi ro về biến động giá cả, tuy nhiên, tỷ lệ tham gia bảo hiểm nông nghiệp hiện nay khá khiêm tốn.
Thị trường bảo hiểm nông nghiệp ở Việt Nam vẫn đang loay hoay tìm chỗ đứng. Các doanh nghiệp bảo hiểm gặp nhiều khó khăn khi thiếu dữ liệu về sản xuất và rủi ro để thiết kế sản phẩm phù hợp. Chi phí giám sát và quản lý cao do địa bàn sản xuất phân tán, trong khi nhận thức của nông dân về lợi ích bảo hiểm còn hạn chế. Ngoài ra, rủi ro thiên tai mang tính hệ thống khiến chi phí tái bảo hiểm rất lớn, tạo gánh nặng cho doanh nghiệp. Khung pháp lý chưa hoàn thiện càng làm cho việc định giá thiệt hại và chi trả gặp nhiều vướng mắc.
Trong khi đó, tín dụng nông nghiệp cũng chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Dư nợ tín dụng dành cho nông nghiệp hiện chỉ chiếm khoảng một phần tư (25%) tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Nhiều hộ sản xuất ngần ngại vay vốn vì lo không trả được nợ nếu mùa màng thất bát. Hệ quả là một bộ phận không nhỏ vẫn phải dựa vào nguồn vay phi chính thức từ người quen hoặc thậm chí từ tín dụng đen, làm gia tăng gánh nặng tài chính và rủi ro xã hội.
ACRF-VN: Cách tiếp cận mới giúp khơi thông thị trường
Dự án Sáng kiến tài trợ rủi ro do khí hậu cho ngành nông nghiệp tại Việt Nam (ACRF-VN), do Chính phủ Đức tài trợ và triển khai trong giai đoạn 2024 – 2025, ra đời nhằm mở ra hướng đi mới cho tài chính nông nghiệp. Mục tiêu cốt lõi của dự án là giúp nông dân tăng khả năng chống chịu trước tác động của biến đổi khí hậu thông qua việc tiếp cận các sản phẩm bảo hiểm và tín dụng phù hợp.
Thúc đẩy phát triển và thử nghiệm sản phẩm tài chính mới
Một trong những điểm nhấn quan trọng của ACRF-VN là tạo dựng khuôn khổ để tìm kiếm và thử nghiệm các giải pháp tài chính phù hợp với rủi ro khí hậu. Dự án sẽ hỗ trợ kỹ thuật cho 1 - 2 tổ chức tài chính trong việc xây dựng hoặc cải thiện các sản phẩm như bảo hiểm, tín dụng vi mô và tín dụng chuỗi giá trị lúa gạo.
Các mô hình này sẽ được thử nghiệm ở quy mô nhỏ tại một số địa bàn dự án, từ đó rút ra kinh nghiệm trước khi nhân rộng. Ít nhất 4 sản phẩm hoặc mô hình tài chính dự kiến sẽ được hình thành, vừa đáp ứng nhu cầu của nông dân, vừa tạo thêm cơ hội phát triển thị trường cho các tổ chức tài chính. Kết quả này cũng sẽ là cơ sở quan trọng cho việc kiến nghị, hoàn thiện khung pháp lý và chính sách liên quan đến tài trợ rủi ro khí hậu trong nông nghiệp.
Nâng cao năng lực cho nông dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý
Dự án đặt mục tiêu trực tiếp đào tạo cho khoảng 4.000 hộ nông dân, giúp họ hiểu rõ hơn về rủi ro biến đổi khí hậu, quản lý tài chính hiệu quả và mạnh dạn tiếp cận các gói tín dụng phù hợp. Đây là bước tiến quan trọng bởi nhiều nông dân hiện nay còn e ngại vay vốn do lo lắng khả năng trả nợ và thiếu kỹ năng quản lý.
Không chỉ nông dân, các doanh nghiệp bảo hiểm và tổ chức tín dụng cũng sẽ được nâng cao năng lực để phát triển sản phẩm tài chính phù hợp hơn với thị trường, qua đó mở rộng khách hàng và doanh thu. Đồng thời, cán bộ quản lý ở cả trung ương và địa phương sẽ có cơ hội tham gia các khóa đào tạo, trao đổi kinh nghiệm quốc tế và trở thành giảng viên nguồn (TOT) phục vụ công tác lâu dài.
Tăng cường liên kết chuỗi giá trị, hỗ trợ chiến lược lớn của Chính phủ
ACRF-VN không hoạt động độc lập mà được thiết kế để gắn kết với những chương trình, đề án lớn của ngành nông nghiệp. Đáng chú ý, dự án sẽ hỗ trợ triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, thông qua việc phát triển các sản phẩm tài chính ưu đãi, không cần thế chấp, phù hợp với đặc thù chuỗi giá trị lúa gạo.
Cách tiếp cận này vừa giúp nông dân và hợp tác xã giảm thiểu rủi ro, vừa mang lại sự ổn định nguồn nguyên liệu cho doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu. Bên cạnh đó, dự án cũng sẽ phối hợp với các sáng kiến khác như Trung tâm đổi mới sáng tạo xanh (GIC), dự án tăng cường khả năng chống chịu cho người trồng cà phê ở Sơn La (CRAS), nhằm tạo ra sự cộng hưởng và tránh trùng lặp trong nguồn lực đầu tư.
Đẩy mạnh hợp tác quốc tế và thực hiện cam kết toàn cầu
Là một phần của sáng kiến cấp khu vực, ACRF-VN mở ra cơ hội để Việt Nam tham gia sâu hơn vào hợp tác ASEAN trong lĩnh vực tài chính nông nghiệp. Việt Nam không chỉ có thể học hỏi kinh nghiệm từ Thái Lan, Indonesia mà còn chia sẻ những mô hình thành công của mình.
Quan trọng hơn, dự án góp phần giúp Việt Nam thực hiện các cam kết quốc tế như Khung an ninh lương thực ASEAN, Chương trình nghị sự 2030 về phát triển bền vững, cũng như Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu trong lĩnh vực nông nghiệp.
Với cách tiếp cận toàn diện, ACRF-VN được kỳ vọng sẽ tạo ra sự thay đổi căn bản, là chất xúc tác quan trọng để tháo gỡ những nút thắt lâu nay trong bảo hiểm và tín dụng nông nghiệp của Việt Nam. Nếu triển khai hiệu quả, dự án không chỉ bảo vệ sinh kế cho hàng triệu hộ nông dân mà còn khai mở một thị trường tài chính đầy tiềm năng, đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam.
