Điều này đã thúc đẩy nhu cầu về hành động pháp lý toàn cầu, điển hình là Công ước Liên Hợp Quốc về Chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội 2025).
Mạng xã hội mang lại một tác động nghịch lý đối với hoạt động của con người. Về mặt kinh tế, nó là một động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng, trao quyền cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận khán giả toàn cầu thông qua quảng cáo nhắm mục tiêu và tương tác trực tiếp với khách hàng, từ đó giảm rào cản gia nhập thị trường. Về mặt xã hội, các nền tảng thúc đẩy các cộng đồng toàn cầu tức thời, đóng vai trò là công cụ thiết yếu cho ứng phó nhân đạo và huy động xã hội dân sự, đặc biệt trong các chế độ hạn chế.
Mạng xã hội trong kỷ nguyên số: Từ kết nối đến thách thức an ninh toàn cầu
Tuy nhiên, mặt trái là rất sâu sắc. Mô hình kinh doanh cơ bản, ưu tiên tương tác thông qua khuếch đại bằng thuật toán đối với nội dung gây xúc động, thúc đẩy sự phân cực xã hội và góp phần vào việc lan truyền nhanh chóng thông tin sai lệch và giả mạo. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng xu hướng thuật toán này là một yếu tố đáng kể làm suy giảm sức khỏe tinh thần, đặc biệt ở giới trẻ, những người phải đối mặt với áp lực so sánh và mối đe dọa từ bắt nạt trực tuyến (cyberbullying). Hơn nữa, phạm vi và tốc độ tuyệt đối của các nền tảng đã khiến chúng trở thành mảnh đất màu mỡ cho gian lận trực tuyến tinh vi và khai thác dữ liệu người dùng quy mô lớn.
Các nền tảng mạng xã hội ngày càng bị vũ khí hóa, biến thành các kênh dẫn cho các mối đe dọa An ninh Phi truyền thống (NTS) vượt ra ngoài phạm vi phòng thủ quân sự truyền thống. Khung cảnh an ninh mới này bị chi phối bởi hai thách thức chính:
(1) Tội phạm mạng và các hành vi công nghệ: Phần lớn tội phạm mạng hiện đại phụ thuộc rất nhiều vào mạng xã hội và các nền tảng giao tiếp để thực hiện. Điều này bao gồm các vụ lừa đảo phishing tinh vi, trộm cắp danh tính, hoạt động của các nhóm tội phạm có tổ chức nhằm tuyển dụng và gian lận tài chính, và sự lây lan cực kỳ nguy hiểm của hình ảnh riêng tư không có sự đồng thuận. Những hành vi phạm tội này không tôn trọng ranh giới địa lý, đòi hỏi một phản ứng toàn cầu thống nhất, một khoảng trống hiện đang được Công ước Hà Nội lấp đầy.
(2) Chiến tranh thông tin và can thiệp nước ngoài: Khả năng mở rộng tuyên truyền và gây ảnh hưởng đến các câu chuyện thông qua mạng xã hội khiến nó trở thành một công cụ mạnh mẽ cho chiến tranh thông tin. Các tác nhân nước ngoài và phi nhà nước lợi dụng các nền tảng này để tiến hành các chiến dịch gây ảnh hưởng, can thiệp vào các quy trình dân chủ, và gieo rắc sự bất hòa trong xã hội, đặt ra mối đe dọa trực tiếp đối với sự ổn định quốc gia và khả năng phục hồi dân chủ.
Công ước Liên Hợp Quốc về Chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) là một bước đi quan trọng hướng tới việc thiết lập một khuôn khổ pháp lý toàn cầu cho không gian mạng, giải quyết trực tiếp các mối đe dọa NTS do mạng xã hội tạo điều kiện. Mặc dù trọng tâm cốt lõi của Công ước là hình sự hóa các hành vi phạm tội mạng cụ thể và cải thiện hợp tác quốc tế, nhưng các yêu cầu của nó có tác động điều chỉnh mạnh mẽ đối với hành vi trên mạng xã hội và hoạt động của các nền tảng.
Bằng cách ủy thác các tiêu chuẩn chung cho điều tra, chia sẻ bằng chứng và dẫn độ, nó loại bỏ nơi trú ẩn an toàn về mặt thẩm quyền mà tội phạm từng lợi dụng. Áp lực pháp lý này buộc các công ty mạng xã hội phải tuân thủ hơn và chủ động hơn trong việc bảo tồn dữ liệu và hỗ trợ thực thi pháp luật trên toàn cầu, chuyển đổi hệ sinh thái kỹ thuật số từ trạng thái "Miền Tây hoang dã" sang một hệ thống có trách nhiệm giải trình pháp lý cao hơn.
Cuối cùng, thách thức bền vững nhất là đảm bảo sức đề kháng kỹ thuật số (digital resilience) lâu dài của công dân trong kỷ nguyên mới này. Không có quy định quốc tế nào hiệu quả nếu không có sự phòng thủ dân sự vững chắc.
Để đối phó hiệu quả với những rủi ro này đối với đời sống xã hội và kinh tế, một chiến lược đa diện phải được thực hiện:
Thứ nhất, nâng cao năng lực số (Digital Literacy): Đây là biện pháp phòng thủ cơ bản. Các nỗ lực giáo dục phải chuyển từ kỹ năng máy tính cơ bản sang tư duy phản biện dạy công dân, người tiêu dùng và nhân viên cách nhận biết tin giả, lừa đảo tài chính và các chiến dịch thao túng thông tin. Điều này xây dựng khả năng miễn dịch công dân thiết yếu chống lại thông tin sai lệch và gian lận.
Thứ hai, thực thi trách nhiệm giải trình của nền tảng: Các chính phủ phải vượt ra ngoài sự tự điều chỉnh bằng cách ban hành luật buộc các nền tảng phải minh bạch về thuật toán và quy trình kiểm duyệt nội dung, đồng thời yêu cầu họ chịu trách nhiệm về thất bại mang tính hệ thống trong việc kiểm duyệt các nội dung độc hại nghiêm trọng.
Thứ ba, đầu tư vào thực thi quốc tế: Các quốc gia phải cam kết thực hiện đầy đủ các điều khoản của Công ước Hà Nội, bao gồm việc thiết lập các điểm liên lạc 24/7 cấp quốc gia cho các cuộc điều tra tội phạm mạng khẩn cấp, từ đó đảm bảo rằng hợp tác toàn cầu là tức thời và hiệu quả chống lại các mối đe dọa trong thời gian thực.
Bài viết thể hiện văn phong, quan điểm góc nhìn riêng của Nhà báo Vương Xuân Nguyên.
Bằng cách tập trung vào cả quy định bên ngoài (Công ước) và phòng thủ nội bộ (Sức đề kháng Kỹ thuật số), cộng đồng toàn cầu có thể bắt đầu khai thác sức mạnh của mạng xã hội đồng thời giảm thiểu hiệu quả các mối đe dọa NTS nghiêm trọng mà nó gây ra cho thế giới kết nối của chúng ta.
—-
Summary: Social Media, Global Security, and the Hanoi Convention
Social media is a defining force of the Digital Age, driving economic growth and global connectivity, yet simultaneously creating severe Non-Traditional Security (NTS) threats. Its algorithmic nature fosters social polarization and spreads misinformation, leading to cybercrime and information warfare.
To counter these cross-border risks, the UN Convention against Cybercrime (Hanoi Convention 2025) establishes a critical global legal framework. This Convention mandates international cooperation and evidence sharing, forcing platforms into greater accountability.
Effective defense also requires strong internal measures: citizens must build Digital Resilience through Digital Literacy and critical thinking. By combining global regulation with individual digital defense, the international community can mitigate NTS threats and ensure a safer digital future.
