Nhưng hơn cả một nhạc sĩ tài hoa, nhạc sĩ An Thuyên còn là một người thầy vĩ đại, một "tướng nhạc sĩ" đã dùng tri thức và trái tim để ươm mầm, chắp cánh cho bao thế hệ nghệ sĩ trẻ. Bài viết này phân tích các giá trị cốt lõi đã làm nên tên tuổi ông qua các chữ cái A.N.T.H.U.Y.E.N trong chính tên gọi, từ ảnh hưởng sâu rộng đến sự tận hiến cho giáo dục và tình yêu thương con người, từ đó thấy được cách thế hệ sau đã tiếp nối để phát huy di sản mà ông để lại.
A - Ảnh hưởng sâu rộng và cách phát huy di sản
Sự nghiệp của nhạc sĩ An Thuyên không chỉ giới hạn ở âm nhạc mà còn ở tầm ảnh hưởng sâu rộng trong lĩnh vực quản lý và giáo dục. Ông đã tạo nên một dấu ấn không thể phai mờ, góp phần định hình diện mạo của nền văn hóa nghệ thuật quân đội và cả nước.
Nhạc sĩ An Thuyên
Gần 20 năm giữ vai trò Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, ông đã biến nơi đây từ một cơ sở đào tạo quy mô nhỏ trở thành một cái nôi sản sinh ra hàng loạt tài năng nổi bật. Ông từng nói: "Tài năng là của hiếm, mà của hiếm thì phải tìm, phải đào, phải bới".
Với triết lý ấy, ông đã trực tiếp phát hiện và chắp cánh cho nhiều nghệ sĩ tên tuổi như Hồ Quỳnh Hương, Tùng Dương, Văn Mai Hương, Phạm Phương Thảo, Bùi Lê Mận và hàng loạt nghệ sĩ, chiến sĩ tên tuổi trong và ngoài quân đội, những người sau này đã trở thành những giọng ca hàng đầu Việt Nam. Họ không chỉ thừa hưởng nền tảng âm nhạc vững chắc mà còn cả những bài học về đạo đức nghề nghiệp và lòng yêu nước. Tùng Dương từng chia sẻ rằng chính nhạc sĩ An Thuyên là người đã khuyến khích anh đi theo con đường âm nhạc dân gian đương đại, một lối đi tưởng chừng khó khăn nhưng đã làm nên thương hiệu của anh.
Bên cạnh đó, di sản âm nhạc của ông là một kho tàng khổng lồ với hơn 500 tác phẩm. Những ca khúc như "Ca dao em và tôi", "Neo đậu bến quê", hay "Chín bậc tình yêu" đã vượt qua giới hạn thời gian và không gian, trở thành "tình ca" của nhiều thế hệ. Sự ảnh hưởng của ông không chỉ dừng lại ở mặt cảm xúc mà còn ở giá trị học thuật.
Ngày nay, các cơ sở giáo dục âm nhạc và văn hóa đã đưa các tác phẩm của ông vào chương trình giảng dạy, không chỉ về ca từ mà còn về tư duy sáng tác, cách ông kết hợp yếu tố dân tộc và hiện đại, giúp sinh viên có một nền tảng vững chắc. Các thế hệ nhạc sĩ và Ca sĩ trẻ đã và đang sử dụng những ca khúc của ông để làm mới, phối lại theo phong cách hiện đại, đưa những tác phẩm bất hủ này đến gần hơn với khán giả trẻ trên các nền tảng số, như việc các giọng ca như Hà Anh Tuấn hay Tùng Dương, cùng nhiều nghệ sĩ khác đã thành công khi trình diễn lại các bài hát của ông.
N - Nâng tầm giá trị dân gian: Đưa ví, giặm lên sân khấu lớn
Nhạc sĩ An Thuyên đã làm một việc mà ít người có thể: đưa những giai điệu dân gian truyền thống từ sân khấu làng quê lên những sân khấu âm nhạc lớn, biến chúng trở thành một phần không thể thiếu của âm nhạc đại chúng.
Triết lý sáng tác của ông không chỉ là sử dụng chất liệu dân ca một cách đơn thuần mà là nâng tầm nó, kết hợp tính dân tộc sâu sắc với tư duy âm nhạc hiện đại. Ông từng trăn trở: "Làm sao để người trẻ không còn thấy ngại khi nghe dân ca?" và ông đã tìm ra câu trả lời bằng chính những tác phẩm của mình.
Điển hình là ca khúc "Đêm nghe hát đò đưa nhớ Bác" đã sử dụng làn điệu ví, giặm của quê hương một cách tự nhiên, cảm động, lay động lòng người. Sự thành công của tác phẩm này cho thấy ông không chỉ là một người sưu tầm mà còn là một nhà sáng tạo tài ba. Ông đã đưa hơi thở hiện đại vào một hình thức nghệ thuật cổ xưa, chứng minh rằng âm nhạc dân gian không hề lỗi thời mà hoàn toàn có thể trở nên sống động, gần gũi với công chúng.
Từ tư duy này, các nghệ sĩ trẻ ngày nay đã học hỏi cách ông sử dụng chất liệu dân gian một cách sáng tạo, không rập khuôn. Nhiều cuộc thi, dự án đã khuyến khích việc kết hợp âm nhạc truyền thống với các thể loại âm nhạc đương đại để tạo ra những tác phẩm mới mẻ, hấp dẫn khán giả trẻ trên các nền tảng số. Chẳng hạn, dự án của các nghệ sĩ trẻ đã kết hợp nhạc nhẹ với hát chầu văn, hay các sản phẩm âm nhạc của Hoàng Thuỳ Linh, Hoà Minzy...lấy cảm hứng từ những câu chuyện dân gian đã cho thấy sự tiếp nối tư duy đột phá của nhạc sĩ An Thuyên.
T - Tận hiến cho giáo dục: "Đốt đuốc tìm nhân tài"
Trong gần 20 năm giữ vai trò Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, nhạc sĩ An Thuyên đã thể hiện sự tận hiến phi thường cho sự nghiệp giáo dục. Với tầm nhìn chiến lược và lòng nhiệt huyết, ông đã tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng. Ông từng nói: "Người làm giáo dục không thể ngồi yên, phải đi và tìm".
Chính vì vậy, ông đã chủ trương "dạy cái xã hội cần" và mạnh dạn đưa nhạc nhẹ, một thể loại trước đó bị coi là "ngoài luồng", vào chương trình đào tạo chính quy. Đây là một quyết định táo bạo nhưng đã cho thấy tầm nhìn vượt thời gian của ông. Nhờ đó, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội đã trở thành một trong những cái nôi đào tạo nhạc nhẹ hàng đầu cả nước, thu hút nhiều tài năng và đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường âm nhạc.
Đặc biệt, ông đã không ngại đường xa, về tận các làng quê ở vùng sâu vùng xa để tìm kiếm những giọng ca tiềm năng, đặc biệt là những người con của đồng bào dân tộc thiểu số. Ông tin rằng những tài năng thô mộc đó chính là "viên ngọc quý" cần được mài giũa. Ông đã trực tiếp thuyết phục, tạo điều kiện cho các em học sinh có hoàn cảnh khó khăn được theo học tại trường, giúp các em không chỉ phát huy tài năng mà còn có cơ hội đổi đời. Nhiều nghệ sĩ thành danh như Phạm Phương Thảo, Lê Mận, Đông Hùng, Ploong Thiết và nhiều nghệ sĩ thành danh khác đã trưởng thành từ chính sự dìu dắt của ông. NSƯT Hương Giang, một trong những học trò, cũng là người cháu của ông từng xúc động chia sẻ: "Nếu không có sự định hướng, chỉ dạy kiên trì của nhạc sĩ An Thuyên, rất có thể tôi vẫn là cô thợ may ở một vùng thôn quê".
Tấm lòng ấy đã giúp hàng trăm học viên có hoàn cảnh đặc biệt có cơ hội phát triển, làm nên những tên tuổi lừng lẫy sau này. Ngày nay, các trường đào tạo nghệ thuật đã áp dụng tư duy “dạy cái xã hội cần” của nhạc sĩ An Thuyên, liên tục cập nhật chương trình học, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, và tạo điều kiện cho những học viên có hoàn cảnh đặc biệt, giúp họ tự tin hơn trên con đường sự nghiệp và tiếp cận tốt hơn với môi trường làm việc thực tế, vốn luôn thay đổi và đòi hỏi sự linh hoạt.
H - Hiện đại trong tư duy và sáng tạo: Vượt qua giới hạn truyền thống
Mặc dù dựa trên nền tảng dân ca, nhạc sĩ An Thuyên không bao giờ bó hẹp mình trong khuôn khổ truyền thống. Ông có một tư duy rất hiện đại, luôn tìm tòi và thử nghiệm để đưa âm nhạc dân tộc tiếp cận với hơi thở của thời đại. Ông là một trong những người đầu tiên mạnh dạn thử sức với những thể loại âm nhạc phức tạp và có quy mô lớn tại Việt Nam như nhạc kịch, với một số tác phẩm như: "Đất nước đứng lên", "Hai người mẹ", "Trương Chi", "Biển tình cay đắng", "Đôi đũa kim giao"...
Việc kết hợp các yếu tố âm nhạc cổ điển, dân gian và hiện đại trong một tác phẩm lớn như vậy đã cho thấy sự táo bạo và khả năng sáng tạo không ngừng nghỉ của ông. Tư duy hiện đại của ông còn thể hiện rõ trong công tác giáo dục khi ông mạnh dạn đưa nhạc nhẹ vào chương trình đào tạo chính quy, một hành động mang tính cách mạng vào thời điểm đó. Ông tin rằng: "Âm nhạc dân tộc sẽ chết nếu không được đổi mới và tiếp cận với giới trẻ".
Chính sự kết hợp giữa truyền thống với hiện đại đã giúp ông thành công trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của âm nhạc dân tộc. Hiện tại, sự đột phá trong sáng tạo được khuyến khích mạnh mẽ. Các cơ quan quản lý văn hóa cũng đã tạo điều kiện và có quỹ hỗ trợ cho những dự án âm nhạc thử nghiệm, giúp các nghệ sĩ trẻ có không gian để phá vỡ các giới hạn truyền thống.
Những nghệ sĩ trẻ như Hoàng Thùy Linh, Thái Thùy Linh hay nhóm Ngọt đã vận dụng tư duy này một cách hiệu quả. Họ không ngại thử nghiệm, đưa chất liệu dân gian vào các thể loại nhạc điện tử, pop, rock, tạo ra những sản phẩm âm nhạc độc đáo, hiện đại nhưng vẫn mang đậm bản sắc Việt Nam. Điều này cho thấy tư duy của nhạc sĩ An Thuyên vẫn còn nguyên giá trị và đang được thế hệ sau tiếp tục kế thừa và phát triển.
U - Uyên thâm về âm nhạc và văn hóa: Chắt lọc từ đời sống
Sự uyên thâm của nhạc sĩ An Thuyên không phải là một kiến thức hàn lâm đơn thuần, mà là sự tổng hòa giữa những gì ông học được từ đời sống và trường lớp. Ngay từ những ngày đầu sự nghiệp, ông đã dành nhiều năm miệt mài đi dọc các miền quê, lắng nghe và ghi chép lại những câu hò, điệu ví của các nghệ nhân dân gian. Ông từng chia sẻ: "Muốn viết được cái hay, cái thật, phải đi, phải sống, phải lắng nghe và cảm nhận".
Sự am hiểu sâu sắc này đã giúp ông kết hợp nhuần nhuyễn giữa dân ca và âm nhạc hiện đại, tạo nên những tác phẩm mang đậm hơi thở cuộc sống. Các tác phẩm của ông không chỉ mang đậm chất Nghệ mà còn có sự giao thoa với văn hóa của nhiều vùng miền khác, điển hình là "Tiếng đàn balalaika trên sông Đà", một tác phẩm đã giành Giải Nhất cuộc thi ca khúc toàn quốc năm 1985. Tác phẩm này là minh chứng cho sự uyên thâm của ông khi ông không chỉ am hiểu văn hóa dân gian Việt Nam mà còn có khả năng kết hợp tinh tế với âm nhạc quốc tế.
Ngày nay, các nghệ sĩ trẻ cũng được khuyến khích dấn thân vào những chuyến đi thực tế, tìm hiểu văn hóa các vùng miền để có được nguồn cảm hứng chân thực. Việc này không chỉ làm phong phú thêm tác phẩm mà còn góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc. Nhiều dự án âm nhạc của các nghệ sĩ trẻ hay các chương trình thực tế về âm nhạc truyền thống đã tạo ra sân chơi cho các nghệ sĩ trẻ khám phá và sáng tạo. Họ đã tận dụng các nền tảng số để chia sẻ hành trình tìm hiểu văn hóa của mình, tạo nên sự lan tỏa rộng lớn trong cộng đồng, giống như cách nhạc sĩ An Thuyên đã từng miệt mài đi tìm hồn cốt dân tộc.
Y - Yêu thương con người và cuộc đời: Cảm hứng từ những điều giản dị
Nhạc sĩ An Thuyên không chỉ là một nghệ sĩ sáng tác mà còn là một người có trái tim rộng lớn, luôn đau đáu với những mảnh đời bất hạnh. Tình yêu thương ấy chính là nguồn cảm hứng vô tận, thấm đẫm trong từng giai điệu và lời ca của ông. Mặc dù xuất thân từ một làng quê nghèo khó, ông lại không bao giờ viết về sự nghèo đói một cách bi lụy.
Ngược lại, ông đã dùng âm nhạc để tôn vinh vẻ đẹp của con người, của thiên nhiên và những giá trị tinh thần. Điều này được thể hiện rõ trong các tác phẩm như "Neo đậu bến quê", vẽ nên một bức tranh thôn quê đẹp như một bến đỗ bình yên cho những tâm hồn mỏi mệt. Tác phẩm này không chỉ là một bản tình ca mà còn là lời ca ngợi về vẻ đẹp của sự giản dị, của tình người.
Tình yêu thương của ông còn được thể hiện bằng hành động, khi ông luôn đồng cảm và tạo điều kiện đặc biệt cho những học trò có hoàn cảnh khó khăn. Ông từng nói: "Âm nhạc phải là cầu nối những trái tim, không phân biệt giàu nghèo hay xuất thân". Các nhạc sĩ trẻ cũng đang tìm thấy cảm hứng từ cuộc sống thực, từ những câu chuyện bình dị, thay vì chỉ chạy theo thị trường.
Sự chân thành và lòng trắc ẩn đã làm nên những tác phẩm có giá trị nhân văn và trường tồn, được đón nhận nồng nhiệt trên các nền tảng kỹ thuật số. Nhiều dự án âm nhạc cộng đồng, các ca sĩ trẻ thực hiện các MV với nội dung nhân văn, hướng về những mảnh đời khó khăn, đã cho thấy họ đang tiếp nối tấm lòng nhân ái của nhạc sĩ An Thuyên.
E - "Em chọn lối này": Tuyên ngôn nghệ thuật của người lính
Ca khúc "Em chọn lối này", được nhạc sĩ An Thuyên sáng tác vào năm 1971 khi mới 21 tuổi, không chỉ là tác phẩm đầu tay mà còn là một tuyên ngôn nghệ thuật mạnh mẽ. Tựa bài hát đã gói gọn con đường riêng, một lối đi độc đáo mà ông đã kiên định theo đuổi cho đến cuối đời: kết nối giá trị truyền thống với cuộc sống hiện đại, đưa những giai điệu của dân tộc đến gần hơn với công chúng.
Mặc dù mang trong mình trái tim nghệ sĩ, An Thuyên vẫn chọn con đường quân ngũ. "Em chọn lối này" chính là lời khẳng định về sự gắn kết giữa nghệ thuật và nhiệm vụ phục vụ Tổ quốc, biến âm nhạc thành một "vũ khí tinh thần" mạnh mẽ. Tuyên ngôn này là một bài học lớn về sự kiên định và trách nhiệm.
Thế hệ nghệ sĩ trẻ đã và đang xác định rõ con đường nghệ thuật của mình, tìm ra “lối đi” riêng và kiên định theo đuổi. Họ không chỉ sáng tạo vì đam mê mà còn vì trách nhiệm đối với xã hội và đất nước. Nhiều nghệ sĩ đã tham gia vào các dự án âm nhạc hướng về cộng đồng, các chương trình văn nghệ phục vụ quân đội, biên giới, hải đảo, thể hiện tinh thần yêu nước và trách nhiệm xã hội. Họ đã biến âm nhạc thành một công cụ lan tỏa những giá trị tích cực, tiếp nối tinh thần của một người lính, nhạc sĩ như An Thuyên đã từng.
N - Nền tảng vững chắc và di sản vĩ đại: Tượng đài văn hoá
Sự nghiệp của nhạc sĩ An Thuyên không chỉ là những thành công cá nhân mà đã cùng thế hệ các nhạc sĩ thành danh khác của đất nước trong thế kỷ XX, đã góp phần kiến tạo nên một nền tảng vững chắc cho sự phát triển chung của nền âm nhạc nước nhà. Di sản của ông được thể hiện trên hai phương diện chính: âm nhạc và giáo dục.
Với hơn 500 tác phẩm, ông đã để lại một kho tàng âm nhạc đồ sộ. Di sản vĩ đại nhất của ông chính là những thế hệ học trò mà ông đã đào tạo, biến Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội thành một cái nôi sản sinh ra nhiều tài năng cho đất nước. Vượt lên trên vai trò của một nhạc sĩ hay một nhà giáo, nhạc sĩ An Thuyên đã trở thành một tượng đài văn hóa không thể thay thế, góp phần truyền cảm hứng và động lực cho toàn xã hội.
Ngày nay, nhiều chương trình nghiên cứu và bảo tồn di sản âm nhạc của ông đã được triển khai một cách bài bản. Nhiều buổi hòa nhạc thường niên hoặc các cuộc thi sáng tác dựa trên cảm hứng từ âm nhạc An Thuyên cũng đã được tổ chức, để di sản của ông tiếp tục sống động trong lòng công chúng và tiếp cận với những yêu cầu của nền tảng số hiện nay. Các nghệ sĩ trẻ đã sử dụng công nghệ số để lan truyền các tác phẩm của ông, tạo ra những dự án tri ân, giúp khán giả trẻ hiểu thêm về cuộc đời và sự nghiệp của ông.
Kết luận
Với những đóng góp to lớn trong suốt cuộc đời mình, nhạc sĩ An Thuyên đã khẳng định vị thế của một tượng đài không thể thay thế trong nền âm nhạc Việt Nam. Di sản ông để lại không chỉ nằm ở kho tàng hơn 500 ca khúc vượt thời gian, mà còn ở những thế hệ học trò tài năng mà ông đã phát hiện và chắp cánh, đặc biệt là việc ông đã tìm về từng bản làng để vun đắp những tài năng từ gốc rễ. Tấm gương và triết lý sống của ông chính là kim chỉ nam cho các thế hệ nghệ sĩ trẻ. Việc tiếp tục học hỏi, sáng tạo trên nền tảng mà ông để lại, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa lòng nhân ái và sự tận hiến, đã giúp di sản của ông không chỉ được tôn vinh mà còn tiếp tục phát triển, tạo nên một nền âm nhạc Việt Nam vững mạnh và bản sắc, tiếp cận với những yêu cầu của thời đại số.
(Bài viết trong cuốn VIỆT NAM KHÁT VỌNG VƯƠN MÌNH của Nhà báo Vương Xuân Nguyên)
