Tuy nhiên, việc chi trả tiền trên sổ tiết kiệm đối với những người đứng tên trên sổ tiết kiệm bị chết; bị mất năng lực hành vi dân sự; người đang thi hành án phạt tù trên thực tế các TCTD gặp rất nhiều khó khăn vì chưa có hướng dẫn cụ thể, trong khi những người thân của những người này liên tục gây sức ép buộc TCTD phải trả tiền. Vậy, việc thực hiện việc chi trả số tiền trên sổ tiết kiệm đối với trường hợp người đứng tên trên sổ tiết kiệm trong các trường hợp nói trên sẽ được thực hiện như thế nào.
Người đứng tên trên sổ tiết kiệm của TCTD bị mất năng lực hành vi dân sự
Bộ luật dân sự năm 2015 quy định“Khi một người do mắc bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ hành vi của mình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở của tổ chức giám định..; giao dịch dân sự của người mất năng lực hành vi dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện...”.
Nếu khách hàng được coi là bị mất năng lực hành vi dân sự thì người giám hộ đương nhiên (có thể là vợ hoặc chồng: Bộ luật dân sự năm 2015 quy định về người giám hộ đương nhiên của người mất năng lực hành vi dân sự, theo đó, trong trường hợp vợ mất năng lực hành vi dân sự thì chồng sẽ là người giám hộ; nếu chồng mất năng lực hành vi dân sự thì vợ là người giám hộ) của họ sẽ đại diện tiến hành giao dịch với TCTD để hoàn thiện thủ tục tất toán sổ tiết kiệm đến hạn (Bộ luật dân sự quy định, người giám hộ có quyền đại diện cho người được giám hộ trong việc xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người được giám hộ).
Như vậy, người đại diện đương nhiên của người bị mất năng lực hành vi dân sự sẽ tiến hành giao dịch với TCTD tất toán sổ tiết kiệm đến hạn với những giấy tờ pháp lý (sổ tiết kiệm đứng tên Người bị mất năng lực hành vi dân sự; Giấy chứng nhận người đứng tên trên sổ tiết kiệm bị mất năng lực hành vi dân sự; Giấy giám hộ đương nhiên của người bị mất năng lực hành vi dân sự; Giấy chứng nhận kết hôn đối với những người đã kết hôn và một số giấy tờ cá nhân như Căn cước công dân, Hộ chiếu còn hiệu lực...).
TCTD cần lưu ý, việc lấy giấy xác nhận giám hộ là do Ủy ban nhân dân cấp xã, nơi cư trú của người giám hộ hoặc nơi có trụ sở của cơ quan, tổ chức đảm nhận giám hộ thực hiện đăng ký việc giám hộ (Tham khảo quy định về Luật Hộ tịch năm 2014 và các văn bản hướng dẫn của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch).
Trường hợp người đứng tên trên sổ tiết kiệm bị chết
Bộ luật dân sự 2015 quy định “Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết...”.
Trường hợp người đứng tên trên sổ tiết kiệm chết nhưng không để lại di chúc, trường hợp này sổ tiết kiệm đến hạn cũng được coi là tài sản của người đã chết và tài sản này phải được chia thừa kế theo pháp luật.
“Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định; Những trường hợp thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong các trường hợp như thừa kế không có di chúc...; người thừa kế theo pháp luật gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người đã chết thuộc hàng thừa kế thứ nhất;ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột thuộc hàng thừa kế thứ hai; cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người đã chết...thuộc hàng thừa kế thứ ba; những người cùng hàng thừa kế sẽ được hưởng di sản bằng nhau, những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng di sản thừa kế nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước... (Bộ luật dân sự năm 2015).
Như vậy, những người đồng thừa kế sẽ họp lại với nhau và thống nhất ủy quyền cho một người là đại diện chính thức giao dịch với TCTD để hoàn thiện thủ tục tất toán sổ kiện đến hạn mang tên người đã chết. Biên bản họp những người đồng thừa kế nên công chứng, chứng thực tại UBND xã hoặc công chứng tại Văn phòng công chứng.
Công chứng viên của các Tổ chức hành nghề công chứng có thẩm quyền công chứng di chúc; những người thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc mà trong di chúc không xác định rõ phần di sản được hưởng của từng người thì họ có quyền yêu cầu công chứng văn bản thoả thuận phân chia di sản thừa kế (Luật công chứng 2024). Vì thế, khi đến giao dịch với TCTD, khách hàng chuẩn bị các giấy tờ (Sổ tiết kiệm mang tên người đã chết; Giấy chứng tử của người đứng tên trên sổ tiết kiệm; Biên bản họp phân chia di sản thừa kế theo pháp luật đã được công chứng, chứng thực; Giấy đăng ký kết hôn; Sổ hổ khẩu và các giấy tờ tùy thân như Căn cước công dân; hộ chiếu còn hiệu lực của người đại diện đến giao dịch...).
Trường hợp người đứng tên trên sổ tiết kiệm chết có để lại di chúc thì người (hoặc những người) được hưởng di sản thừa kế (gồm sổ tiết kiệm đứng tên người đã chết) sẽ đến giao dịch với TCTD để tất toán sổ tiết kiệm đến hạn với các giấy tờ giống như trường hợp không để lại di chúc nhưng không cần biên bản phân chia di sản thừa kế (vì đã có di chúc); Biên bản cử đại diện của những người đồng thừa kế theo di chúc (nếu có từ 02 người được hưởng di sản thừa kế theo di chúc).
Người đứng tên trên sổ tiết kiệm đang phải thi hành án phạt tù trong trại giam
“Người chấp hành án được coi là người bị kết tội và phải chịu hình phạt theo bản án đã có hiệu lực pháp luật; Phạm nhân là người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tù chung thân” (Luật Thi hành án hình sự năm 2014).
Đảng và Nhà nước ta có chính sách khen thưởng, biểu dương đối với những người có công, trừng phạt đối với người có tội theo quy định pháp luật. Bên cạnh đó, Đảng và Nhà nước cũng thể hiện sự khoan hồng, nhân đạo đối với những người phạm tội, khuyến khích họ hối cải, rèn luyện để trở thành người có ích cho xã hội. Trong các chính sách và quy định của pháp luật, người đang thi hành án phạt tù luôn được tôn trọng nhân phẩm, quyền, lợi ích hợp pháp, họ được hưởng các quyền công dân chỉ trừ những quyền bị pháp luật hoặc Tòa án tước.
Người chấp hành hình phạt tù chỉ bị tước quyền tự do đi lại, tự do cư trú…, các quyền còn lại của người bị kết án tù vẫn được bảo đảm ngoại trừ một số quyền bị tước hay hạn chế khác theo bản án có hiệu lực của Tòa án. Nếu không bị cấm, người đang chấp hành án phạt tù được quyền giao kết Hợp đồng, giao dịch công chứng đối với tài sản thuộc quyền sở hữu của họ nếu như tài sản đó không thuộc đối tượng bị tịch thu hay bị Cơ quan thi hành án dân sự áp dụng biện pháp đảm bảo thi hành án.
Như vậy, nếu sổ tiết kiệm đứng tên người đang chấp hành hình phạt tù như nói trên không thuộc đối tượng tài sản bị tịch thu, bị kết án sung công quỹ nhà nước; hoặc do mua bán, trao đổi bất hợp pháp mà có tài sản, thì người đang chấp hành hình phạt tù đứng tên trên sổ tiết kiệm hoàn toàn đủ tư cách pháp lý để giao dịch tất toán sổ tiết kiện mang tên mình với TCTD.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra, do người này đang ở trong tù (bị tước quyền tự do đi lại) thì làm sao giao dịch với TCTD. Xin trả lời rằng, TCTD hãy căn cứ vào Bản án đã có hiệu của Tòa án nhân dân có thẩm quyền hoặc Quyết định thi hành án phạt tù đối với khách hàng đứng tên trên sổ tiết kiệm. Nếu tại bản án tuyên khách hàng không bị tước quyền sở hữu đối với tài sản là sổ tiết kiệm gửi tại TCTD, khách hàng được tất toán sổ tiết kiệm trên cơ sở Hợp đồng ủy quyền của khách hàng cho một trong những thành viên trong gia đình của mình hoặc cho người nào khác mà khách hàng tin tưởng đến làm thủ tục tất toán sổ tiết kiệm.
Hợp đồng ủy quyền có thể yêu cầu cơ quan có thẩm quyền công chứng, chứng thực tại địa phương nơi có trại giam vì việc công chứng có thể được thực hiện ngoài trụ sở của Tổ chức hành nghề công chứng trong trường hợp người yêu cầu công chứng là người già yếu không thể đi lại được, người đang bị tạm giữ, tạm giam, đang thi hành án phạt tù hoặc có lý do chính đáng khác không thể đến trụ sở của Tổ chức hành nghề công chứng thì Tổ chức hành nghề công chứng đến tận nơi người có yêu cầu để thực hiện công chứng (trường hợp này Tổ chức hành nghề công chứng đến trại giam để thực hiện công chứng Hợp đồng ủy quyền).
