Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, mạng xã hội đã trở thành không gian xã hội mới, nơi danh tính, cảm xúc và kết nối được tái cấu trúc. Các nền tảng như Facebook và TikTok không chỉ là công cụ giải trí, mà là môi trường phát triển quan hệ và khẳng định bản thân. Chúng giúp người dùng mở rộng mạng lưới một cách nhanh chóng, vượt qua mọi giới hạn địa lý, đồng thời hỗ trợ hiệu quả trong việc quảng bá hình ảnh cá nhân và tìm kiếm cơ hội hợp tác nghề nghiệp.
Tuy nhiên, dưới góc nhìn của một nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Nguyễn Văn Y nhấn mạnh rằng: chính sự tiện lợi và tính lan truyền cao của mạng xã hội đang làm suy yếu các giá trị giao tiếp truyền thống như tính chân thực, sự tin cậy và trách nhiệm xã hội. Một trong những biểu hiện đáng báo động là hiện tượng “nhân cách ảo” – khi người dùng xây dựng hình ảnh cá nhân không phản ánh đúng thực tế. Điều này không chỉ gây ra những lệch pha trong kỳ vọng, mà còn dễ dẫn đến tổn thương tâm lý hoặc đổ vỡ quan hệ khi bước vào giao tiếp đời thực.
Song song đó là tình trạng chia sẻ thông tin cá nhân một cách thiếu kiểm soát, tạo điều kiện cho các hành vi xâm phạm quyền riêng tư, lừa đảo và giả mạo danh tính. Theo Tiến sĩ Y, mạng xã hội không phải là một không gian trung tính, mà là nơi mỗi hành vi đều có hệ quả – cả ở cấp độ cá nhân lẫn cộng đồng. Người dùng không thể viện lý do “tự do cá nhân” để phớt lờ trách nhiệm đạo đức trong hành xử số.
Đặc biệt, ông cảnh báo về sự ngộ nhận phổ biến rằng mức độ tương tác thường xuyên trên mạng có thể thay thế hoặc đại diện cho sự thân thiết thực sự trong đời sống. Một mối quan hệ, dù bắt đầu từ không gian số, vẫn cần trải qua xác minh và kinh nghiệm thực tế để khẳng định tính chân thực và bền vững.
Vì vậy, Tiến sĩ Nguyễn Văn Y đề xuất người dùng, đặc biệt là giới trẻ, cần phát triển năng lực mà ông gọi là “kỹ thuật số xã hội”. Đây là tập hợp những kỹ năng như đánh giá thông tin một cách phản biện, điều tiết cảm xúc trong giao tiếp phi ngôn ngữ, và thiết lập ranh giới rõ ràng giữa đời sống cá nhân với đời sống số. Trong các mối quan hệ tình cảm, điều này đồng nghĩa với việc không vội vàng đưa ra cam kết khi chưa có sự xác thực qua tương tác trực tiếp. Trong công việc, cần bảo vệ quyền lợi bản thân bằng sự minh bạch, kiểm chứng và các cơ chế pháp lý phù hợp.
Cuối cùng, với vai trò một trí thức có trách nhiệm xã hội, Tiến sĩ Nguyễn Văn Y kêu gọi hình thành một nền văn hóa số khai sáng – nơi công nghệ được sử dụng như công cụ phụ trợ cho phát triển nhân cách, chứ không phải là nơi con người đánh mất mình giữa những ảo ảnh của sự công nhận ảo. Mạng xã hội chỉ thực sự hữu ích khi người dùng biết đặt trí tuệ, đạo đức và trách nhiệm làm kim chỉ nam cho mọi hành vi trong thế giới trực tuyến.
