Khái niệm và tiềm năng phát triển của mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn tại Việt Nam
Du lịch nông nghiệp, nông thôn bao gồm các hoạt động xoay quanh nông nghiệp, người nông dân và cảnh quan nông thôn. Loại hình này cung cấp những trải nghiệm toàn diện, hấp dẫn, mang tính giải trí và giáo dục, đang ngày càng được ưa chuộng trên thế giới.1
Trên phạm vi toàn cầu, Tổ chức Du lịch thế giới (UN Tourism) ước tính số lượng khách tham gia vào loại hình du lịch nông nghiệp, nông thôn chiếm 10% tổng lượng khách du lịch với doanh thu khoảng 30 tỷ USD.2 Điều này cho thấy sức hút và tiềm năng kinh tế to lớn của loại hình du lịch này.
Tại Việt Nam, du lịch nông nghiệp, nông thôn không chỉ là một xu hướng mà còn được xác định là một trong những giải pháp và nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 tại Quyết định số 922/QĐ-TTg ngày 2/8/2022.
Quyết định này nhấn mạnh việc phát huy vai trò chủ thể của người dân và cộng đồng, khuyến khích sự tham gia tích cực và chủ động của các doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức kinh tế khác vào phát triển du lịch nông thôn thông qua việc thiết lập các liên kết chuỗi giá trị du lịch hiệu quả. Đây được xem là một định hướng chiến lược quan trọng, lần đầu tiên đưa du lịch nông thôn trở thành một Chương trình chuyên đề để chỉ đạo thực hiện đồng bộ, mang tính hệ thống trên địa bàn cả nước.
Tiềm năng của du lịch nông thôn ở Việt Nam là rất lớn, với hàng nghìn điểm du lịch, khu du lịch do các địa phương quản lý, trong đó khoảng 70% nằm ở khu vực nông thôn và sở hữu nguồn tài nguyên đa dạng, còn nhiều dư địa để phát triển. Việc phát triển du lịch nông thôn với các loại hình như du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch canh nông không chỉ đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội mà còn giúp lan tỏa lợi ích rộng hơn giữa các vùng và dân cư. Nó làm tăng sức hấp dẫn, phát huy được nhiều nguồn lực và bản sắc văn hóa truyền thống của khu vực nông thôn. Du lịch nông thôn có thể thúc đẩy phát triển nông thôn bằng cách đa dạng hóa kinh tế, tạo việc làm, bảo vệ môi trường, góp phần tiêu thụ và gia tăng giá trị hàng nông sản, từ đó nâng cao đời sống người dân.
Ở quy mô địa phương, nó tạo nên mối quan hệ cộng sinh với việc bảo tồn các giá trị thiên nhiên, hệ sinh thái và đa dạng sinh vật. Hơn nữa, du lịch nông thôn còn góp phần chuyển đổi cơ cấu lao động theo hướng phi nông nghiệp, giải quyết việc làm, đảm bảo thu nhập và giảm tình trạng di cư lao động từ nông thôn ra thành thị. Đặc biệt, nó đóng góp vào việc thực hiện và hoàn thành các Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc, đặc biệt là các mục tiêu về xóa đói giảm nghèo, bình đẳng giới, việc làm phù hợp và tăng trưởng kinh tế, giảm bất bình đẳng, tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm.
Chính sách và định hướng phát triển du lịch nông nghiệp
Chính phủ đã dành nhiều chính sách ưu đãi và định hướng cụ thể để phát triển ngành du lịch nói chung và du lịch nông thôn nói riêng. Ngoài Quyết định số 922/QĐ-TTg, du lịch nông thôn còn được xác định là một cấu thành của chính sách phát triển nông nghiệp xanh, bền vững, nằm trong nhóm các định hướng, nhiệm vụ của Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 theo Quyết định số 150/QĐ-TTg ngày 28/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ.
Ghi nhận những đóng góp và tiềm năng của du lịch nông nghiệp, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) đã phối hợp với Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) và UBND tỉnh Quảng Nam tổ chức Hội nghị quốc tế về Du lịch Nông thôn lần thứ nhất và Phiên họp thường niên Mạng lưới Làng Du lịch Tốt nhất lần thứ hai của UN Tourism từ ngày 9 - 11/12/2024.
Đây là sự kiện mang tính toàn cầu đầu tiên của UN Tourism về du lịch nông thôn. Hội nghị có mục tiêu quan trọng là xác định thách thức, chia sẻ kinh nghiệm tốt, và thúc đẩy hợp tác du lịch nông thôn. Các nội dung thảo luận sẽ tập trung vào việc định hướng các chính sách phát triển du lịch nông thôn bền vững, đảm bảo phân phối công bằng lợi ích du lịch, tạo việc làm, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, hòa nhập xã hội, cũng như trao quyền cho cộng đồng địa phương và các nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ, thanh niên và người dân bản địa.
Hội nghị cũng nhấn mạnh ba chủ đề chính: chính sách cấp quốc gia và địa phương thúc đẩy du lịch phát triển nông thôn; thu hút sự tham gia và trao quyền cho cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch; và phát triển sản phẩm du lịch, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện tiếp cận thị trường cho các điểm đến nông thôn.
Trong khuôn khổ Hội nghị, Phiên họp thường niên Mạng lưới Làng Du lịch Tốt nhất lần thứ hai của UN Tourism sẽ họp kín để xây dựng khung chiến lược và định hướng phát triển trong tương lai. Đến nay, UN Tourism đã xây dựng Mạng lưới Làng Du lịch Tốt nhất gồm 354 thành viên, bao gồm các làng được giải thưởng Làng Du lịch Tốt nhất qua 04 năm tổ chức giải thưởng (2021 - 2024) và các làng tham gia Chương trình nâng cấp. Việt Nam đã có 03 làng được công nhận là Làng Du lịch Tốt nhất của UN Tourism: Làng Thái Hải (tỉnh Thái Nguyên, 2022), Làng Tân Hóa (tỉnh Quảng Bình, 2023) và Làng rau Trà Quế (tỉnh Quảng Nam, 2024).3 Điều này khẳng định vị thế và tiềm năng của du lịch nông thôn Việt Nam trên bản đồ du lịch thế giới.
Gần đây, để du lịch nông nghiệp, nông thôn có thể “cất cánh” như kỳ vọng, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ký kết Chương trình phối hợp trong phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn hiệu quả và bền vững giai đoạn 2024-2030. Hoạt động hợp tác này được kỳ vọng sẽ đẩy mạnh phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn gắn với việc phát huy tiềm năng, lợi thế về nông nghiệp, làng nghề, văn hóa và môi trường sinh thái của các địa phương. Đồng thời, nó cũng nhằm nâng cao chất lượng đời sống vật chất, tinh thần của người dân nông thôn và hỗ trợ các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng, phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn hiệu quả.
Theo lộ trình cụ thể của Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, đến năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu phát triển, chuẩn hóa các điểm đến và sản phẩm du lịch nông thôn. Mỗi tỉnh, thành phố phấn đấu có ít nhất 01 điểm du lịch nông thôn được công nhận gắn với lợi thế về nông nghiệp, văn hóa, làng nghề hoặc môi trường sinh thái của địa phương.
Chương trình cũng đặt mục tiêu 50% cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch nông thôn được công nhận đạt tiêu chuẩn phục vụ khách du lịch. Đẩy mạnh phát triển du lịch nông thôn gắn với quá trình chuyển đổi số là một ưu tiên, với mục tiêu ít nhất 50% điểm du lịch nông thôn được công nhận được số hóa và kết nối trên trang quảng bá, xúc tiến du lịch bằng công nghệ số. Phấn đấu 100% điểm du lịch nông thôn được giới thiệu, quảng bá và 50% điểm du lịch nông thôn ứng dụng các giao dịch điện tử trong hoạt động du lịch.
Về liên kết, mỗi huyện nông thôn mới có tiềm năng du lịch được khuyến khích xây dựng ít nhất 01 mô hình chuỗi liên kết du lịch nông nghiệp nông thôn đặc thù. Về nguồn nhân lực, ít nhất 70% chủ cơ sở du lịch nông thôn được đào tạo, tập huấn về nghiệp vụ quản lý du lịch; 80% lao động du lịch nông thôn được bồi dưỡng, tập huấn và nâng cao nghiệp vụ, kỹ năng phục vụ khách du lịch, trong đó ít nhất 50% là lao động nữ; và mỗi điểm du lịch có ít nhất 01 nhân viên thành thạo ngoại ngữ. Cuối cùng, việc xây dựng cơ sở dữ liệu và bản đồ số các điểm du lịch nông thôn trên toàn quốc cũng là một nhiệm vụ trọng tâm.4
Thực trạng phát triển và những địa phương điển hình cho phát triển mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn
Tại Việt Nam, du lịch nông nghiệp, nông thôn là một trong những thế mạnh đang được nhiều địa phương tập trung khai thác. Cục trưởng Cục Du lịch quốc gia Việt Nam Nguyễn Trùng Khánh nhận định rằng, du lịch nông nghiệp, nông thôn là một trong những mũi nhọn trong định hướng phát triển của du lịch Việt Nam, mang lại lợi ích kinh tế lớn cho các địa phương.
Nhiều địa phương trên cả nước đang nỗ lực phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn để thu hút du khách trải nghiệm.
Tại Quảng Ninh, ngoài thế mạnh du lịch biển đảo, sản phẩm du lịch nông nghiệp, nông thôn được khai thác mạnh ở các huyện Bình Liêu, Tiên Yên, Đông Triều.
Các tỉnh đồng bằng sông Hồng và lân cận như Bắc Ninh, Bắc Giang, Hưng Yên, Ninh Bình... đã phát triển nhiều sản phẩm du lịch nông nghiệp thu hút khách như trải nghiệm du lịch hái quả, khám phá mùa lúa chín.
Tại Miền Trung, Nam Bộ và Tây Nguyên, du lịch nông nghiệp, nông thôn đã trở thành thương hiệu cho nhiều địa phương như: khám phá đời sống sông nước trên phá Tam Giang ở Thừa Thiên Huế; du lịch miệt vườn tại Cần Thơ, Bến Tre; du lịch trải nghiệm cùng cây cà phê ở các tỉnh Tây Nguyên.
Bên cạnh đó, thành phố Hà Nội cũng đã công nhận 7 điểm du lịch ở khu vực ngoại thành gắn với du lịch nông nghiệp, nông thôn, bao gồm: xã Dương Xá, Phù Đổng (huyện Gia Lâm); làng nghề lược sừng Thụy Ứng, làng nghề mộc cao cấp Vạn Điểm (huyện Thường Tín); Đại Áng, Yên Mỹ (huyện Thanh Trì); thôn Lòng Hồ, xã Kim Sơn (thị xã Sơn Tây). Ngoài ra, các huyện, thị xã còn hình thành nhiều điểm du lịch nông nghiệp khác thu hút du khách như: Làng cổ Đường Lâm, làng gốm Bát Tràng, du lịch cộng đồng bản Miền (huyện Ba Vì).5
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, du lịch nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều hạn chế và thách thức. Mặc dù đã có nhiều chuyển biến tích cực, loại hình này vẫn chưa thực sự trở thành sản phẩm chủ lực, mũi nhọn.
Theo Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam Vũ Thế Bình, hoạt động du lịch gắn với nông thôn tại Việt Nam phần lớn mới chỉ đáp ứng nhu cầu tham quan, ăn uống của du khách ở mức đơn giản. Một điểm yếu lớn khác là nhiều địa phương xây dựng sản phẩm du lịch nông nghiệp, nông thôn giống nhau, chưa tạo được sức hút và nét riêng biệt với du khách.
Viện trưởng Viện Phát triển du lịch châu Á Phạm Hải Quỳnh chỉ ra rằng, điểm yếu của du lịch nông nghiệp, nông thôn tại Việt Nam là tính bền vững chưa cao. Sự tham gia của người dân địa phương trong xây dựng sản phẩm còn manh mún, thiếu sự kết nối, xâu chuỗi và hợp tác hỗ trợ. Bên cạnh đó, một trong những khó khăn lớn nhất để triển khai du lịch nông nghiệp, nông thôn là thiếu cơ chế, chính sách rõ ràng, đặc biệt là những vướng mắc về quy hoạch và việc sử dụng đất nông nghiệp cho mục đích du lịch. Ngoài ra, kết cấu hạ tầng và cơ sở vật chất phụ trợ chưa được đầu tư hoàn chỉnh, chất lượng và tính bền vững chưa cao. Nhiều điểm đến còn gặp khó khăn trong việc kết nối với doanh nghiệp lữ hành để hoàn thiện sản phẩm và thu hút khách du lịch. Điều này khiến cho bức tranh du lịch nông thôn Việt Nam chưa thực sự hoàn chỉnh.
Giải pháp thúc đẩy du lịch nông nghiệp "cất cánh"
Để khắc phục những bất cập và giúp du lịch nông nghiệp, nông thôn thực sự “cất cánh” đúng với tiềm năng, cần có những giải pháp đồng bộ và chiến lược.
Thứ nhất, cần rà soát, hoàn thiện quy hoạch du lịch cho các vùng đất nông nghiệp được phép làm du lịch, cũng như xây dựng các chính sách, cơ chế hỗ trợ người dân, doanh nghiệp đầu tư, xây dựng, khai thác điểm đến. Điều này bao gồm việc tạo điều kiện thuận lợi trong cấp đăng ký kinh doanh, ưu đãi về vốn và thuế cho các hộ dân, doanh nghiệp tham gia loại hình du lịch nông thôn.
Thứ hai, phát triển sản phẩm đặc trưng và chất lượng. Các địa phương cần xây dựng các chuỗi cung ứng dịch vụ bảo đảm chất lượng và an toàn. Đặc biệt, cần tập trung phát triển sản phẩm du lịch nông thôn mang đặc trưng riêng của từng vùng miền, tránh sự trùng lặp và tạo ra sự độc đáo để thu hút du khách. Việc đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, cơ sở thu gom và xử lý rác là cần thiết để nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo vệ môi trường. Đồng thời, cần xây dựng bộ tiêu chí điểm đến du lịch nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới để định hướng đầu tư.
Thứ ba, phát huy vai trò chủ thể của người dân và cộng đồng, thúc đẩy sự tham gia tích cực và chủ động của doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ chức kinh tế khác vào phát triển du lịch nông thôn thông qua các hình thức liên kết chuỗi giá trị du lịch hiệu quả. Cần đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng, phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch, đặc biệt là đội ngũ lao động địa phương, chú trọng đào tạo nghiệp vụ quản lý du lịch, kỹ năng phục vụ khách và kỹ năng ngoại ngữ.
Thứ tư, đẩy mạnh xúc tiến, quảng bá và chuyển đổi số. Cần có sự liên kết công - tư, giữa cơ quan quản lý nhà nước, địa phương và doanh nghiệp trong việc xúc tiến, quảng bá, kết nối du khách và mang lại nguồn lợi cho người dân địa phương. Ứng dụng công nghệ và thúc đẩy chuyển đổi số là yếu tố then chốt, bao gồm việc số hóa các điểm du lịch, kết nối trên các nền tảng quảng bá trực tuyến, và ứng dụng giao dịch điện tử trong hoạt động du lịch. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu và bản đồ số các điểm du lịch nông thôn trên toàn quốc sẽ giúp công tác quảng bá hiệu quả hơn.
Thứ năm, cần tăng cường liên kết và hợp tác với cơ chế, chính sách khuyến khích doanh nghiệp lữ hành đưa du khách về khu vực nông thôn. Đồng thời, mỗi huyện nông thôn mới có tiềm năng du lịch nên xây dựng ít nhất 01 mô hình chuỗi liên kết du lịch nông nghiệp nông thôn đặc thù. Việc tăng cường phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế về phát triển du lịch nông thôn cũng là một yếu tố quan trọng để học hỏi kinh nghiệm và thu hút nguồn lực.
Du lịch nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam là một mũi nhọn đầy tiềm năng cho sự phát triển kinh tế nông thôn bền vững. Với sự quan tâm của Chính phủ thông qua các chương trình, quyết định cụ thể như Quyết định số 922/QĐ-TTg, cùng với những lợi thế về tài nguyên thiên nhiên, văn hóa đa dạng và bản sắc riêng của từng vùng miền, loại hình du lịch này có đủ điều kiện để “cất cánh”.
Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng đó, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt nhằm khắc phục các hạn chế về chính sách, sản phẩm, hạ tầng và nguồn nhân lực. Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng, cùng với việc đầu tư đúng mức và chiến lược vào chất lượng, tính độc đáo và bền vững, sẽ giúp du lịch nông nghiệp, nông thôn trở thành động lực mạnh mẽ, góp phần nâng cao đời sống cho người dân và xây dựng một nông thôn Việt Nam hiện đại, giàu đẹp.
Tài liệu tham khảo
1. Du lịch nông nghiệp, nông thôn - Xu hướng đang được ưa chuộng. https://bvhttdl.gov.vn/du-lich-nong-nghiep-nong-thon-xu-huong-dang-duoc-ua-chuong-20241111141437362.htm
2. Du lịch nông thôn, sinh thái trên toàn cầu đóng góp khoảng 30 tỷ USD vào doanh thu. Tạp Chí Tài Chính. https://tapchitaichinh.vn/du-lich-nong-thon-sinh-thai-tren-toan-cau-dong-gop-khoang-30-ty-usd-vao-doanh-thu.html
3. Việt Nam đăng cai Hội nghị quốc tế toàn cầu về Du lịch Nông thôn tại Quảng Nam. quangnam.gov.vn. https://quangnam.gov.vn/viet-nam-dang-cai-hoi-nghi-quoc-te-toan-cau-ve-du-lich-nong-thon-tai-quang-nam-60316.html
4. Phát triển du lịch nông thôn gắn với quá trình chuyển đổi số. https://vietnamtourism.gov.vn/post/42883
5. Du lịch nông nghiệp, nông thôn Hà Nội thu hút du khách. Tạp Chí Tài Chính.
https://tapchitaichinh.vn/du-lich-nong-nghiep-nong-thon-ha-noi-thu-hut-du-khach.html
