Tại Việt Nam, Cách mạng Xanh đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi nền nông nghiệp truyền thống sang sản xuất hiện đại, giúp tăng năng suất và chất lượng nông sản. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, mô hình sản xuất lúa truyền thống vẫn đối mặt với nhiều thách thức như biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên đất và nước, cũng như nhu cầu thị trường ngày càng khắt khe hơn về chất lượng gạo. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi mạnh mẽ theo hướng phát triển bền vững hơn, trong đó sản xuất lúa chất lượng cao trở thành một giải pháp tất yếu.
Nhằm nâng cao giá trị ngành lúa gạo, Chính phủ Việt Nam đã triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao giai đoạn 2024-2030, tập trung vào vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Đề án này hướng đến mục tiêu nâng cao năng suất, chất lượng, và phát triển sản xuất theo hướng bền vững, giảm phát thải khí nhà kính.
Các hợp tác xã nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện đề án này, giúp nông dân tiếp cận công nghệ mới, tăng cường liên kết với doanh nghiệp và mở rộng thị trường tiêu thụ. Với sự hỗ trợ của Nhà nước và sự tham gia tích cực của các hợp tác xã, sản xuất lúa chất lượng cao không chỉ giúp cải thiện đời sống nông dân mà còn góp phần đưa ngành lúa gạo Việt Nam vươn xa trên thị trường quốc tế.
Hợp tác xã – Nền tảng phát triển nông nghiệp bền vững
Hợp tác xã (HTX) là tổ chức kinh tế tập thể, trong đó các thành viên cùng góp vốn, chia sẻ lợi ích và rủi ro, nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và đời sống. Trong lĩnh vực nông nghiệp, HTX đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sản xuất bền vững, ứng dụng khoa học công nghệ và tăng cường liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp. HTX tạo ra sức mạnh tập thể bằng cách tập hợp nông dân, giúp họ chia sẻ nguồn lực, kiến thức và công nghệ. Việc gia tăng số lượng thành viên HTX mở rộng diện tích sản xuất, tạo điều kiện áp dụng cơ giới hóa và các công nghệ hiện đại trong nông nghiệp. Điều này không chỉ nâng cao năng suất mà còn giảm chi phí sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh cho sản phẩm nông nghiệp.
Phát triển lúa chất lượng cao thông qua mô hình HTX mang lại nhiều lợi ích từ sản xuất đến tiêu thụ. HTX đóng vai trò then chốt trong việc tổ chức liên kết với doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu để đảm bảo đầu ra ổn định cho nông sản. Việc ký kết hợp đồng tiêu thụ giữa HTX và doanh nghiệp giúp giảm rủi ro thị trường, tránh tình trạng bị ép giá. Bên cạnh đó, HTX hỗ trợ xây dựng thương hiệu gạo địa phương, gia tăng giá trị và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.
Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL
Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp" được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vào ngày 27/11/2023, nhằm thúc đẩy sản xuất lúa gạo bền vững, giảm phát thải và tăng trưởng xanh tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Trong đề án này, HTX được xác định là nền tảng cốt lõi để thực hiện thành công các mục tiêu đề ra.
Các HTX nông nghiệp không chỉ đóng vai trò tổ chức sản xuất mà còn tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi xanh. Việc ứng dụng phần mềm quản lý, nhật ký canh tác điện tử và các giải pháp số khác giúp HTX nâng cao hiệu quả quản lý, tối ưu hóa chi phí và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Điển hình, HTX Nông nghiệp Tổng hợp Ba Đình (Bạc Liêu) đã áp dụng công nghệ số, nâng cao khả năng kết nối thị trường, mở rộng đầu ra và gia tăng giá trị sản phẩm.
Thành công từ các mô hình hợp tác xã tiên phong
Nhiều hợp tác xã (HTX) nông nghiệp tại Việt Nam đã tiên phong áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, góp phần nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm lúa gạo. Những HTX này không chỉ giúp nông dân tiếp cận với các kỹ thuật hiện đại mà còn đảm bảo sản xuất lúa gạo theo hướng thân thiện với môi trường và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Một trong những HTX tiêu biểu là HTX Nông Nghiệp Phước Hảo (Trà Vinh). Đơn vị này đã ứng dụng mạnh mẽ công nghệ trong sản xuất, điển hình là việc áp dụng phương pháp gieo sạ tiên tiến. Hiện nay, 70% diện tích gieo sạ của HTX được thực hiện bằng máy bay không người lái, giúp giảm lượng giống xuống chỉ còn 80kg/ha, trong khi 30% diện tích còn lại sử dụng phương pháp sạ cụm với 70kg/ha. Ngoài ra, HTX cũng sử dụng phân bón với liều lượng hợp lý (450-500kg/ha/vụ), kết hợp quản lý nước theo phương pháp ngập – khô xen kẽ. Đặc biệt, 100% lượng rơm rạ sau thu hoạch được thu gom, giúp giảm phát thải khí nhà kính. Những biện pháp này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí sản xuất mà còn nâng cao năng suất, chất lượng lúa.
Hệ thống giám sát phát thải khí METHANE trên đồng ruộng vụ lúa thu - đông năm 2024 của HTX Nông nghiệp Phát Tài, xã Thanh Mỹ, huyện Châu Thành của mô hình thực hiện thí điểm Đề án.
Tại Tiền Giang, HTX Nông Nghiệp Phước Trung cũng đang đi đầu trong việc triển khai mô hình canh tác lúa chất lượng cao. HTX này áp dụng kỹ thuật tưới tiêu hiện đại, giúp tiết kiệm nước và hạn chế phát thải khí nhà kính. Nhờ việc kết hợp các biện pháp khoa học và quản lý nguồn nước hiệu quả, mô hình canh tác của HTX Phước Trung đã giúp giảm chi phí đầu vào, tăng năng suất và nâng cao chất lượng sản phẩm, mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt cho người nông dân.
Ông Trần Hoàng Nhật Nam, Giám đốc Sở NN&PTNT khảo sát mô hình canh tác lúa chất lượng cao và giảm phát thải tại xã Phước Trung.
Tại Đồng Tháp, HTX Dịch Vụ Nông Nghiệp Thắng Lợi đã khẳng định vai trò trong chuỗi sản xuất và tiêu thụ lúa gạo. Không chỉ tập trung vào sản xuất lúa chất lượng cao, HTX còn thiết lập mối liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp để đảm bảo đầu ra ổn định. Việc hợp tác với các đơn vị chế biến và xuất khẩu giúp HTX kiểm soát tốt hơn về tiêu chuẩn chất lượng, đồng thời giúp thành viên đạt mức lợi nhuận cao hơn so với phương thức sản xuất truyền thống.
HTX áp dụng thiết bị bay theo mô hình.
Ngoài ra, HTX Bình Thành (Đồng Tháp) cũng là một mô hình tiêu biểu trong việc xây dựng vùng sản xuất lúa chất lượng cao. Với diện tích 256ha, HTX đã phát triển các khu vực chuyên canh, trong đó có 81ha sản xuất lúa an toàn và 30ha sản xuất lúa giống. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong sản xuất cùng với mô hình liên kết doanh nghiệp giúp HTX Bình Thành đảm bảo sản phẩm được tiêu thụ ổn định, mang lại thu nhập bền vững cho các thành viên.
Những hợp tác xã này đã chứng minh rằng việc áp dụng các biện pháp canh tác bền vững không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao năng suất, chất lượng lúa gạo. Sự thành công của họ cho thấy mô hình HTX có thể trở thành nhân tố quan trọng trong việc thúc đẩy nền nông nghiệp bền vững tại Việt Nam, góp phần nâng cao vị thế của gạo Việt trên thị trường quốc tế.
Hợp tác và hỗ trợ - Chìa khóa phát triển bền vững
Dự án "Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Xanh" (GIC) đã và đang hỗ trợ nhiều hợp tác xã (HTX) nông nghiệp tại Việt Nam, trong đó có HTX Nhân Lợi tại huyện Vĩnh Thạnh, thành phố Cần Thơ. HTX Nhân Lợi được GIC hỗ trợ một máy đảo trộn phân hữu cơ và hướng dẫn sản xuất theo tiêu chuẩn SRP (Sustainable Rice Platform), nhằm thúc đẩy canh tác lúa bền vững và thân thiện với môi trường.
HTX Nhân Lợi, huyện Vĩnh Thạnh được Dự án GIC hỗ trợ 1 máy đảo trộn phân hữu cơ và được hỗ trợ sản xuất theo tiêu chuẩn SRP
Việc áp dụng máy đảo trộn phân hữu cơ giúp HTX Nhân Lợi tự sản xuất phân bón hữu cơ chất lượng cao, giảm sự phụ thuộc vào phân bón hóa học. GIC đã cung cấp thiết bị và đào tạo kỹ thuật cho các thành viên HTX, đảm bảo họ nắm vững quy trình sản xuất và ứng dụng hiệu quả trong canh tác. Ngoài ra, GIC còn hỗ trợ HTX trong việc xây dựng kế hoạch kinh doanh và thiết lập mối quan hệ hợp tác với các doanh nghiệp, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Sau khi áp dụng các kỹ thuật và thiết bị mới, HTX Nhân Lợi đã ghi nhận những thay đổi tích cực trong sinh kế của nông dân và cộng đồng xung quanh. Việc sử dụng phân bón hữu cơ không chỉ giảm chi phí sản xuất mà còn cải thiện chất lượng đất và năng suất lúa. Nông dân được đào tạo về quản lý kinh doanh và kỹ thuật canh tác hiện đại, giúp họ tự tin hơn trong việc phát triển sản xuất và tiếp cận thị trường.
Cụ thể, sau một thời gian triển khai, HTX Nhân Lợi đã tăng năng suất lúa lên khoảng 10%, đồng thời giảm chi phí phân bón và thuốc bảo vệ thực vật khoảng 15%. Thu nhập của các hộ gia đình thành viên tăng trung bình 20% so với trước đây. Chất lượng sống của cộng đồng cũng được cải thiện, với môi trường sạch hơn và sức khỏe được bảo vệ tốt hơn nhờ giảm sử dụng hóa chất trong nông nghiệp.
Những kết quả này cho thấy sự hỗ trợ từ GIC đã mang lại tác động tích cực đến HTX Nhân Lợi, góp phần thúc đẩy nông nghiệp bền vững và nâng cao sinh kế cho nông dân địa phương.
Để mở rộng mô hình HTX trong nông nghiệp, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng. Chính phủ có thể tạo điều kiện thuận lợi về chính sách, trong khi các tổ chức hỗ trợ cung cấp công nghệ, tài chính và đào tạo. Việc mở rộng mô hình HTX không chỉ giúp tăng hiệu quả sản xuất mà còn đóng góp vào mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao thu nhập cho nông dân và bảo vệ môi trường.
