Như vậy, có thể thấy rằng, mục đích sử dụng vốn vay trong nhu cầu vay vốn của khách hàng là tương đối quan trọng, nó được xem là tiền đề đầu tiên, quan trọng đối với đề xuất vay vốn của khách hàng tại Ngân hang, vì trên cơ sở mục đích sử dụng vốn thì Ngân hàng mới xem xét, quyết định cho khách hàng vay đúng với mục đích mà khách hàng đã đề xuất.
Tuy nhiên, trên thực tế không phải lúc nào khách hàng cũng vay và sử dụng tiền vay đúng mục đích, cũng không phải lúc nào Ngân hàng cũng kiểm tra được việc sử dụng vốn đúng mục đích nếu khách hàng cố tình làm giả hồ sơ.
Nếu khách hàng vay vốn nhưng sử dụng không đúng mục đích
Trong quá trình quan hệ tín dụng với Ngân hàng, nếu khách hàng sử dụng vốn vay không đúng mục đích thì khách hàng sẽ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về việc sử dụng vốn vay không đúng mục đích đó. Cụ thể, Luật các tổ chức tín dụng đã quy định rất rõ, Ngân hang, có quyền chấm dứt việc cấp tín dụng, thu hồi nợ trước hạn khi phát hiện khách hàng cung cấp thông tin sai sự thật, vi phạm các quy định trong hợp đồng cấp tín dụng.
Tại Quy chế cho vay của và các Thông tư hướng dẫn quy chế cho vay đã được Ngân hàng Nhà nước ban hành cũng như hướng dẫn đã quy định khách hàng vay vốn tại Ngân hang, phải đảm bảo sử dụng vốn vay đúng mục đích đã thoả thuận trong hợp đồng tín dụng; thực hiện đúng các nội dung đã thoả thuận trong hợp đồng tín dụng và các cam kết khác; nếu Ngân hang, phát hiện khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích, Ngân hang, có quyền chấm dứt việc cho vay, thu hồi nợ trước hạn.
Theo quy định của Bộ luật dân sự, hợp đồng cấp tín dụng mà các Ngân hàng hiện đang áp dụng đối với việc cho vay khách hàng, thực chất là hợp đồng vay tài sản do Bộ luật dân sự điều chỉnh và khi khách hàng quan hệ vay vốn tại Ngân hàng đã được Ngân hàng đồng ý cho vay, thì khách hàng có toàn quyền, bao gồm quyền sử dụng, quyền chiếm hữu và quyền định đoạt đối với khoản tiền mà Ngân hàng đã cho vay. Tuy nhiên, việc khách hàng có đầy đủ quyền sở hữu đối với số tiền đã vay từ Ngân hàng nhưng phải trong phạm vi sử dụng vốn đúng mục đích mà khách hàng đã cam kết với Ngân hàng trước khi vay vốn, không được sử dụng số tiền vay từ Ngân hàng vào những mục đích mà pháp luật không cho phép.
Chúng ta hãy cùng nhau kiểm định và xem xét vụ án thực tế sau đây để cùng suy ngẫm bản án của Tòa án nhân dân đã phản ánh đầy đủ tình tiết khách quan của vụ án.
Vào ngày cuối tháng 7, Doanh nghiệp tư nhân sản xuất đồ gỗ THT đến đặt quan hệ tín dụng với Ngân hàng Y, tiếp chủ sở hữu doanh nghiệp là cán bộ tín dụng, trưởng phòng tín dụng và Phó giám đốc phụ trách tín dụng Ngân hàng, sau khi trao đổi và xem xét hồ sơ, những người có liên quan đã đề xuất người có thẩm quyền duyệt cho Doanh nghiệp tư nhân THT vay số tiền 30 tỷ đồng với mục đích vay là thu mua gỗ để sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ bằng gỗ.
Sau khi tiến hành thẩm định, hoàn thiện đầy đủ hồ sơ theo đúng quy trình cho vay, Ngân hàng đã tiến hành giải ngân cho doanh nghiệp, sau 03 tháng kể từ khi giải ngân khoản vay, doanh nghiệp vẫn sử dụng vốn vay đúng mục đích và đầu ra quá trình sản xuất đồ gỗ thủ công mỹ nghệ cũng có rất nhiều khách hàng ký hợp đồng, thì cuối tháng 12 cùng năm xuất hiện tại Ngân hàng Y là 5 đồng chí điều tra viên thuộc Cơ quan cảnh sát điều tra, họ đến Ngân hàng yêu cầu Ngân hàng cung cấp hồ sơ tài liệu, những giấy tờ có liên quan đến khoản vay của Doanh nghiệp tư nhân THT, vì Doanh nghiệp này bị bắt quả tang vận chuyển và tang trữ trái phép chất ma túy tại xưởng sản xuất kinh doanh đồ gỗ thủ công mỹ nghệ của Doanh nghiệp.
Sau gần 02 năm điều tra, Cơ quan cảnh sát điều tra đã truy tố chủ sở hữu và những người có liên quan tại Doanh nghiệp tư nhân THT về tội vận chuyển và tang trữ trái phép chất ma túy còn cán bộ tín dụng, trưởng phòng tín dụng và phó giám đốc phụ trách tín dụng tại ngân hàng Y bị truy tố về tội vi phạm quy định cho vay trong hoạt động của tổ chức tín dụng (giờ là tội vi phạm quy định về hoạt động Ngân hàng và các hoạt động khác liên quan đến hoạt động Ngân hàng), trong đó bản kết luận điều tra đã nêu “Ngân hàng cho vay nhưng không xem xét mục đích sử dụng tiền vay của Doanh nghiệp tư nhân THT nên đã để Doanh nghiệp THT sử dụng tiền vay từ Ngân hàng vào mục đích mua bán, vận chuyển và tàng trữ trái phép chất ma túy bằng các thủ đoạn đưa ma túy vào trong ruột gỗ để ngụy tạo qua mắt cơ quan chức năng…”
Và sau rất nhiều phiên xử từ sơ thẩm, phúc thẩm và cả trình tự giám đốc thẩm, các bản án đều cho rằng các cán bộ Ngân hàng phạm tội theo đúng kết luận của cơ quan cảnh sát điều tra và truy tố của Viện kiểm sát, tuy nhiên, sau nhiều lần kêu oan và kháng cáo, kháng nghị thì cuối cùng, Tòa án đã tuyên tất cả các cán bộ Ngân hàng vô tội và hành vi của Doanh nghiệp tư nhân THT là hành vi lừa đảo vừa qua mắt cơ quan chức năng vừa lừa đảo Ngân hàng để chiếm đoạt vốn và sử dụng vào mục đích phi pháp.
Theo quy định của Bộ luật dân sự thì về nguyên tắc, khách hàng có đầy đủ quyền sở hữu bao gồm chiếm hữu, sử dụng và định đoạt đối với số tiền đã vay được từ ngân hàng nhưng quyền sở hữu của khách hàng phải đảm bảo nằm trong mục đích vay vốn đã được ngân hàng phê duyệt.
Chúng ta quay trở lại với tình huống thực tế đã nêu, khi Doanh nghiệp tư nhân THT vay vốn với mục đích kinh doanh mua bán gỗ để làm đồ thủ công mỹ nghệ và trên thực tế Doanh nghiệp đã mua gỗ và đến đây nhiệm vụ của cán bộ tín dụng và những người có quyền quyết định đến khoản vay tại Ngân hàng chấm dứt nghĩa vụ chứng minh mục đích sử dụng vốn vay của khách hàng vì khách hàng đã sử dụng vốn đúng mục đích theo đúng quy định.
Tuy nhiên, điều mà Ngân hàng không thể lường trước là Doanh nghiệp lại sử dụng gỗ mua được từ tiền vay của Ngân hàng khoét lỗ cho ma túy vào trong ruột gỗ và việc làm này của Doanh nghiệp là hành vi lừa đảo Ngân hàng và qua mắt cơ quan chức năng. Không thể xem xét hành vi của Doanh nghiệp mà kết tội cán bộ tín dụng và những người có trách nhiệm trong việc xem xét cho vay tại Ngân hàng.
Chúng tôi xin đặt câu hỏi? là có cán bộ tín dụng hay bộ phận kiểm tra nào của Ngân hàng khi đi kiểm tra mục đích sử dụng vốn vay trong trường hợp vụ án nói trên yêu cầu Doanh nghiệp phải đập toàn bộ gỗ để kiểm tra bên trong gỗ là cái gì không? Xin trả lời là không có và cũng không bao giờ có cán bộ tín dụng nào làm như thế. Họ chỉ kiểm tra việc xuất, nhập gỗ, chủng loại gỗ như vậy là đã biết được Doanh nghiệp tư nhân THT đã sử dụng vốn đúng mục đích còn hành vi cho ma túy vào trong ruột gỗ là hành vi sai phạm của Doanh nghiệp và họ phải chịu trách nhiệm chứ trách nhiệm không thuộc về Ngân hàng.
Kiểm tra việc sử dụng vốn vay
Thông thường tất cả các khoản vay của khách hàng tại Ngân hàng khi đã giải ngân thì Ngân hàng đều có biên bản kiểm tra sau cho vay trong đó luôn có tài liệu cũng như thực tế kiểm tra chứng minh mục đích sử dụng vốn vay của khách hàng, tuy nhiên, không phải lúc nào kiểm tra việc sử dụng vốn vay của khách hàng cũng thuận lợi nếu khách hàng cố tình lừa dối Ngân hàng và tìm đủ mọi biện pháp để hoàn thiện hồ sơ chứng minh mục đích sử dụng vốn vay đúng mục đích nhưng thực tế lại không đúng mục đích.
Nếu bạn là cán bộ tín dụng bạn sẽ làm như thế nào để kiểm tra được đúng thực trạng thực tế mục đích sử dụng vốn vay của khách hàng?
Thực tế đã chứng minh, nếu trường hợp khách hàng cá nhân, vay sửa nhà, theo lý thuyết, giấy tờ chứng minh mục đích sử dụng vốn trong trường hợp này sẽ bao gồm tất cả những gì liên quan đến việc sửa nhà như: thiết kế được duyệt, dự toán, hoàn công, hóa đơn mua bán vật liệu, tiền công… Tuy nhiên, thực tế nếu khách hàng sửa chữa nhỏ không ảnh hưởng đến kết cấu, cảnh quan bên ngoài thì không cần giấy phép, dự toán thì thường lập trong đầu, hoàn công thì trả tiền trực tiếp, hóa đơn thì chẳng mấy ai giữ…
Nếu gặp phải trường hợp như thế, cán bộ tín dụng cần lưu ý hướng dẫn khách hàng cách lập dự toán, hóa đơn thì phải giữ lại đến mức tối đa các phiếu mua hàng vật liệu xây dựng (sao cho đủ giá trị yêu cầu – thường hãy chọn lớn hơn tùy tỷ lệ từng ngân hàng quy định), nếu thiếu thì yêu cầu khách hàng cung cấp thêm…Ngoài ra, nên chụp 1 vài tấm ảnh cái nhà trước và sau khi sửa để so sánh với nhà sau khi đã sửa, tất cả phải lưu giữ trong hồ sơ và phải được thể hiện trên biên bản kiểm tra sau cho vay của cán bộ tín dụng.
Trường hợp khách hàng cá nhân, tiểu thương, vay kinh doanh như kinh doanh tôm thì làm thế nào để có giấy tờ về việc mua bán tôm để chứng minh khách hàng đã dùng tiền của Ngân hàng để mua tôm theo đúng phương án của Ngân hàng đã duyệt ban đầu.
Chúng ta có thể thấy rằng trên lý thuyết là thu thập hóa đơn hoặc phiếu mua hàng của khách hàng, nhưng thực tế không phải mặt hàng nào cũng có hóa đơn, khách hàng cá nhân mỗi người mua vài ba kg tôm rồi về bán, làm gì có phiếu thu làm gì có hóa đơn. Vậy chứng ta phải chứng minh mục đích sử dụng vốn như thế nào? nếu gặp trường hợp như thế này, chúng tôi khuyên cán bộ tín dụng hãy hướng dẫn khách hàng lập một danh sách, mua của ai, người bán ký vào, bên cạnh đó, hãy chụp một vài kiểu ảnh của khách hàng đang mua lưu hồ sơ.
Trường hợp khách hàng mua nhà của một cá nhân khác, nếu khách hàng cá nhân mua bán nhà, trả tiền mặt thì việc chứng minh mục đích sử dụng vốn vay là tương đối khó khăn, nếu gặp trường hợp này, nhất thiết cán bộ tín dụng phải yêu cầu khách hàng trình biên bản giao nhận tiền mua bán nhà, nên nhớ tiền phải nhận cùng ngày giải ngân, có chữ kí người bán nhà cùng với căn cước công dân của người bán và hãy nhớ cần có sự trùng khớp giữa thông tin người bán và người nhận tiền…
Cán bộ tín dụng hãy nhớ rằng luôn phải kiểm tra, luôn phải giám sát quá trình hoạt động kinh doanh cũng như quá trình sử dụng vốn vay của khách hàng nếu phát hiện khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích phải tiến hành lập biên bản, dừng giải ngân, nếu cần thiết phải báo ngay đến Cơ quan nhà nước có thẩm quyền để cùng phối hợp và xử lý đảm bảo tuân thủ quy định cũng như đảm bảo trách nhiệm pháp lý cho chính bản thân cán bộ tín dụng và cho những người quyết định đến khoản vay tại Ngân hàng.
