"Thiên thời, địa lợi, nhân hòa" của người xưa là triết lý dựa trên sự thuận theo tự nhiên và con người. "Thiên thời" là thuận lợi về thời tiết. "Địa lợi" là lợi thế về đất đai. "Nhân hòa" là sự đoàn kết, đồng lòng của cộng đồng. Cả ba yếu tố đều phải hòa hợp để mang lại thành công.
Trong kỷ nguyên số, thiên thời là làm chủ dữ liệu thời tiết và thị trường. Địa lợi là mở rộng không gian bán hàng trên mạng. Nhân hòa là xây dựng thương hiệu cá nhân và kết nối cộng đồng. Cả ba yếu tố được tích hợp qua công nghệ để tối đa hóa hiệu quả và phát triển bền vững. Để không chỉ tồn tại mà còn làm giàu trên chính mảnh đất của mình, người nông dân cần thay đổi tư duy, xem công nghệ là một phần không thể thiếu của mọi chiến lược.
Thiên thời: Chuyển từ "trông trời" sang làm chủ dữ liệu
Ngày xưa, "thiên thời" là sự may rủi của thời tiết, là sự ban tặng của tự nhiên. Trong kỷ nguyên số, thiên thời là khả năng làm chủ thông tin, biến dữ liệu thành tri thức và hành động. Nông dân có thể lắp đặt các cảm biến để đo đạc các thông số quan trọng như độ ẩm đất, nhiệt độ hay nồng độ ánh sáng.
Dữ liệu này được truyền về điện thoại, giúp họ biết chính xác khi nào cần tưới nước hoặc bón phân, tránh lãng phí và đảm bảo cây trồng luôn được chăm sóc trong điều kiện lý tưởng. Hệ thống này có thể tự động tạo ra "bản đồ phân bón", chỉ ra từng khu vực cần lượng dinh dưỡng khác nhau, thay vì bón đồng loạt.
Hơn nữa, việc sử dụng máy bay không người lái (drone) trang bị camera chuyên dụng có thể phát hiện sớm các dấu hiệu dịch bệnh hoặc tình trạng thiếu chất dinh dưỡng trên cây trồng. Nông dân cũng có thể phân tích dữ liệu thị trường trực tuyến để dự báo xu hướng nhu cầu của người tiêu dùng, từ đó lên kế hoạch sản xuất phù hợp, đảm bảo đầu ra. Bằng cách chuyển từ trực giác sang dữ liệu, người nông dân đang làm chủ "thiên thời" một cách chủ động và thông minh.
Địa lợi: Vượt qua ranh giới đất đai để mở rộng không gian và thị trường
Trong bối cảnh đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp, địa lợi không còn chỉ là chất lượng đất hay vị trí. "Địa lợi" mới là khả năng tối ưu hóa không gian sản xuất và tiếp cận thị trường toàn cầu. Công nghệ giúp người nông dân biến những mảnh đất nhỏ thành những "nông trại thông minh" có năng suất cao, đồng thời mở rộng phạm vi kinh doanh không giới hạn.
Một trong những mô hình hiệu quả là nông nghiệp thủy canh (Hydroponics), nơi cây trồng được nuôi bằng dung dịch dinh dưỡng, không cần đất, tiết kiệm nước và có thể trồng theo tầng trong nhà kính hoặc nhà xưởng, tối ưu hóa không gian. Mô hình này giúp sản xuất rau củ quả tươi sạch ngay tại các khu đô thị lớn, rút ngắn chuỗi cung ứng và giảm chi phí vận chuyển.
Ngoài ra, người nông dân có thể tạo ra "địa lợi" trên không gian mạng bằng cách xây dựng gian hàng trực tuyến trên các sàn thương mại điện tử hoặc sử dụng mạng xã hội (Facebook, TikTok) để livestream bán hàng, giới thiệu sản phẩm. Việc này tạo ra một mô hình sản xuất theo yêu cầu, giảm thiểu rủi ro tồn kho, đồng thời củng cố hình ảnh thương hiệu.
Nhân hòa: Xây dựng thương hiệu và sức mạnh cộng đồng số
Nhân hòa là yếu tố cốt lõi quyết định sự bền vững, xây dựng trên lòng tin và sự đoàn kết. Trong Kỷ nguyên Số, "nhân hòa" được thể hiện qua khả năng xây dựng thương hiệu cá nhân và nông sản, cùng với việc tạo dựng một cộng đồng vững mạnh trên nền tảng số. Người nông dân có thể sử dụng mạng xã hội để chia sẻ câu chuyện về hành trình làm nông của mình: từ những khó khăn ban đầu, những nỗ lực chăm sóc cây trồng, cho đến niềm vui khi thu hoạch.
Những thước phim, hình ảnh chân thật này giúp xây dựng một thương hiệu có hồn, tạo sự kết nối cảm xúc và lòng tin tuyệt đối từ khách hàng. Việc chia sẻ hành trình sản xuất sản phẩm một cách minh bạch, chẳng hạn như gắn mã QR code để khách hàng truy xuất nguồn gốc, sẽ giúp củng cố niềm tin.
Ngoài ra, thay vì hoạt động riêng lẻ, người nông dân có thể thành lập các hợp tác xã số, sử dụng các nền tảng trực tuyến để cùng nhau mua vật tư đầu vào với giá ưu đãi, chia sẻ kinh nghiệm canh tác, hoặc cùng nhau xây dựng kênh phân phối lớn. Điều này giúp mỗi thành viên phát huy thế mạnh riêng, đồng thời tạo ra một sức mạnh tập thể lớn hơn, đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn.
Giải pháp tổng hòa: Xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp thông minh
Khi kết hợp hài hòa ba yếu tố thiên thời, địa lợi, nhân hòa trong kỷ nguyên số, người nông dân sẽ không chỉ giải quyết được các vấn đề riêng lẻ mà còn kiến tạo một hệ sinh thái nông nghiệp thông minh, toàn diện. Dưới đây là 5 giải pháp cốt lõi để hiện thực hóa tầm nhìn này:
(1) Xây dựng hệ sinh thái dữ liệu nông nghiệp: Nông dân hợp tác để tạo ra một cơ sở dữ liệu chung về thời tiết, chất lượng đất và tình hình sâu bệnh tại địa phương. Nguồn thông tin tổng hợp này sẽ giúp cả cộng đồng có cái nhìn chính xác và toàn diện hơn, hỗ trợ ra quyết định tập thể.
(2) Mô hình sản xuất và kinh doanh theo nhu cầu: Nông dân tận dụng dữ liệu thị trường trực tuyến để phân tích nhu cầu khách hàng, sau đó áp dụng các mô hình sản xuất thông minh để chỉ trồng những loại nông sản đang có nhu cầu cao. Cách làm này giảm thiểu rủi ro, tránh tình trạng thừa cung và tối đa hóa lợi nhuận.
(3) Phát triển thương hiệu dựa trên sự minh bạch: Kết hợp công nghệ chuỗi khối (blockchain) với câu chuyện thương hiệu để tạo ra một chuỗi giá trị minh bạch từ trang trại đến bàn ăn. Mỗi sản phẩm không chỉ là một món hàng mà là một câu chuyện được xác thực, củng cố lòng tin nơi người tiêu dùng.
(4) Mạng lưới hợp tác liên vùng: Nông dân từ các vùng địa lý khác nhau kết nối với nhau trên các nền tảng số. Ví dụ, nông dân trồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long hợp tác với nông dân trồng rau ở Tây Nguyên để cùng nhau tiếp thị và phân phối sản phẩm, tạo ra một giỏ hàng đa dạng, mở rộng thị trường và tăng sức cạnh tranh.
(5) Nông dân trở thành nhà đổi mới công nghệ (Innovation Farmer): Thay vì chỉ là người sử dụng công nghệ, nông dân trở thành một mắt xích quan trọng trong việc phát triển các giải pháp nông nghiệp mới. Họ chủ động cung cấp phản hồi cho các công ty công nghệ, tham gia các dự án thử nghiệm để cùng nhau tạo ra những công cụ phù hợp với thực tiễn sản xuất.
Kết luận
Bí quyết thành công của người nông dân không còn phụ thuộc hoàn toàn vào sức người hay sự ưu đãi của tự nhiên. Nó nằm ở khả năng kết hợp tri thức cổ xưa với công nghệ hiện đại một cách hài hòa và hiệu quả. Sự chuyển đổi tư duy từ một người lao động truyền thống sang một nhà quản lý dữ liệu và kinh doanh sẽ là bước đi quyết định. Bằng cách làm chủ "thiên thời" thông qua dữ liệu, làm chủ "địa lợi" bằng cách mở rộng thị trường số, và làm chủ "nhân hòa" bằng cách xây dựng thương hiệu, niềm tin, người nông dân Việt Nam đang tự tạo ra một lợi thế cạnh tranh chưa từng có, góp phần xây dựng một nền nông nghiệp thông minh, minh bạch và bền vững.
(Bài viết trong cuốn VĂN HOÁ & THỜI ĐẠI của Viện Kinh tế, Văn hoá và Nghệ thuật)
