Nhân sự kiện này, Viện Kinh tế, Văn hóa và Nghệ thuật đã có một bài phân tích sâu sắc về sáu đặc trưng cốt lõi tạo nên giá trị và bản sắc cho ẩm thực, được giải mã qua các chữ cái trong từ ẨM THỰC.
Tạp chí Time out chuyên về đời sống, ẩm thực, du lịch, nghệ thuật và văn hoá của Anh vừa bình chọn Hà Nội xếp thứ 2 trong top 10 điểm đến ẩm thực đường phố hấp dẫn nhất châu Á, chỉ sau Penang (Malaysia) và đứng trên Singapore. Danh sách này còn bao gồm các thành phố như Mumbai (Ấn Độ), Chiang Mai và Bangkok (Thái Lan), Đài Nam (Đài Loan), Osaka (Nhật Bản), Phnom Penh (Campuchia) và Thành Đô (Trung Quốc).
Theo đó, bài viết đã phân tích sáu yếu tố cốt lõi của ẩm thực Việt Nam, được giải mã qua các chữ cái trong từ ẨM THỰC, nhằm làm rõ bản sắc và đề xuất giải pháp phát triển. Trong đó: (1) A - Ảnh hưởng văn hóa và lịch sử: Ẩm thực là di sản tinh thần, là câu chuyện văn hóa (cultural narrative) thu hút du khách; (2) M - Mộc mạc và thanh đạm: Lợi thế cạnh tranh với xu hướng ăn uống lành mạnh (healthy eating) toàn cầu; (3) T - Tinh tế trong gia vị: Linh hồn của món ăn (soul of cuisine), cần được chuẩn hóa để đưa ra thị trường quốc tế; (4) H - Hài hòa âm dương: Triết lý bồi bổ và chữa lành (nourishing and healing), cần được truyền tải một cách khoa học; (5) U - Uống và ăn: Nét văn hóa cộng đồng (communal culture) độc đáo, cần được khai thác trong các trải nghiệm du lịch; (6) C - Cân bằng đa dạng vùng miền: Kho tàng vô giá, cần xây dựng thương hiệu chuyên sâu để làm nổi bật bản sắc ẩm thực (culinary identity).
Bằng cách làm rõ bản chất, chúng ta sẽ thấy rõ những cơ hội và thách thức. Từ đó, các giải pháp được đề xuất nhằm đưa ẩm thực Việt từ một nét đẹp văn hóa trở thành một sản phẩm có giá trị kinh tế cao, vững vàng trên thị trường quốc tế.
A - Ảnh hưởng văn hóa và lịch sử (Cultural & Historical Influence)
Ẩm thực Việt Nam không chỉ là một món ăn, mà còn là một tấm gương phản chiếu sống động của văn hóa và lịch sử dân tộc. Mỗi món ăn, từ Phở Hà Nội thanh lịch đến Bún Bò Huế đậm đà hay Bánh Xèo miền Tây phóng khoáng, đều là một "câu chuyện văn hóa" (cultural narrative) được truyền lại qua bao thế hệ. Chúng mang trong mình những thông điệp về lối sống của người dân lúa nước, sự tinh tế của ẩm thực cung đình, hay sự giao thoa với ẩm thực Pháp và Trung Quốc. Nhờ vậy, ẩm thực Việt trở thành một di sản vô giá, thu hút du khách không chỉ bởi hương vị độc đáo mà còn bởi giá trị tinh thần và lịch sử sâu sắc.
Để khai thác triệt để giá trị này, chúng ta cần nhận ra cơ hội lớn từ nhu cầu khám phá văn hóa qua ẩm thực của du khách quốc tế. Thay vì chỉ phục vụ món ăn, các nhà hàng và doanh nghiệp cần chuyên nghiệp hóa việc kể chuyện ẩm thực. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc số hóa thông tin về nguồn gốc món ăn, xây dựng các tour ẩm thực kết hợp kể chuyện văn hóa, hoặc tổ chức các lớp học nấu ăn truyền thống. Bằng cách đó, món ăn sẽ trở thành một trải nghiệm đa giác quan, nơi du khách có thể tận mắt, tận tay cảm nhận và hiểu sâu hơn về bản sắc văn hóa Việt.
M - Mộc mạc và thanh đạm (Simplicity & Freshness)
Ẩm thực Việt Nam nổi bật với triết lý mộc mạc và thanh đạm, tập trung vào việc sử dụng rau, củ, quả tươi và hạn chế dầu mỡ. Các món ăn không chỉ mang hương vị tự nhiên, tươi mới mà còn đáp ứng hoàn hảo xu hướng ăn uống lành mạnh (healthy eating) đang thịnh hành trên toàn cầu. Điều này tạo nên một lợi thế cạnh tranh vượt trội, định vị ẩm thực Việt như một lựa chọn lý tưởng cho những ai theo đuổi lối sống cân bằng và tốt cho sức khỏe.
Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng này, ẩm thực Việt phải vượt qua rào cản về vệ sinh an toàn thực phẩm. Thực khách quốc tế, đặc biệt là những người đến từ các nền văn hóa khác, có thể còn e ngại về chất lượng tại một số hàng quán đường phố.
Để khắc phục, cần xây dựng những quy chuẩn chung về chất lượng và vệ sinh, áp dụng cho cả nhà hàng lẫn các quầy hàng rong. Bên cạnh đó, một chiến lược truyền thông bài bản là cần thiết để làm nổi bật giá trị dinh dưỡng và lợi ích sức khỏe của ẩm thực Việt, từ đó thay đổi nhận thức và xây dựng niềm tin nơi du khách.
T - Tinh tế trong gia vị (Sophisticated Spices & Condiments)
Ẩm thực Việt Nam nổi bật với sự tinh tế trong gia vị, đặc biệt là các loại nước mắm và mắm tôm. Những sản phẩm này không chỉ là thành phần phụ trợ mà còn là "linh hồn của món ăn" (soul of cuisine), tạo nên những hương vị đặc trưng, khó quên mà không nền ẩm thực nào khác có được. Chúng là kết tinh của kinh nghiệm bản địa, từ việc ủ cá cho ra nước mắm Phú Quốc trứ danh đến cách pha chế mắm tôm đậm đà của miền Bắc.
Tuy nhiên, vị thế của các sản phẩm gia vị truyền thống trên thị trường quốc tế còn khiêm tốn. Việc sản xuất còn nhỏ lẻ, thiếu sự chuẩn hóa về chất lượng và bao bì, gây khó khăn cho việc tiếp cận thị trường toàn cầu.
Để khắc phục, cần có một chiến lược bài bản: đầu tư vào xây dựng thương hiệu, bảo vệ nguồn gốc xuất xứ bằng các chỉ dẫn địa lý (geographical indications) và ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất. Đây chính là giải pháp để đưa hương vị Việt đến với thế giới một cách chuyên nghiệp, biến gia vị truyền thống thành một sản phẩm có giá trị kinh tế cao, đại diện cho bản sắc văn hóa Việt.
H - Hài hòa âm dương (Yin-Yang Harmony)
Ẩm thực Việt Nam là một trong số ít nền ẩm thực trên thế giới đề cao triết lý hài hòa âm dương. Sự cân bằng này không chỉ thể hiện ở hương vị mà còn mang ý nghĩa bồi bổ và chữa lành cơ thể (nourishing and healing). Người Việt luôn cân bằng giữa các loại thực phẩm "nóng" như gừng, ớt, sả với các loại "lạnh" như rau, dưa, cà. Nhờ đó, mỗi bữa ăn trở thành một sự kết hợp khoa học, giúp cơ thể khỏe mạnh và phòng ngừa bệnh tật.
Mặc dù vậy, triết lý này vẫn còn mang nặng tính kinh nghiệm và cảm nhận, chưa được truyền tải một cách rõ ràng và khoa học. Đây là một thách thức, nhưng cũng là cơ hội lớn để làm nổi bật giá trị độc đáo của ẩm thực Việt. Bằng cách hợp tác với các chuyên gia dinh dưỡng và y học cổ truyền, chúng ta có thể nghiên cứu, chứng minh và giải thích lợi ích của nguyên lý này một cách thuyết phục.
Từ đó, các nhà hàng có thể xây dựng những thực đơn đặc biệt dựa trên nguyên lý âm dương, thu hút những người quan tâm đến sức khỏe và lối sống cân bằng, tạo ra một phân khúc thị trường mới và nâng tầm giá trị ẩm thực Việt trên bản đồ thế giới.
U - Uống và ăn (Culinary & Drinking Culture)
Ăn và uống ở Việt Nam vượt qua giới hạn của nhu cầu sinh lý, trở thành một nét văn hóa cộng đồng (communal culture) độc đáo. Bữa cơm gia đình hay tiệc tùng bạn bè đều là dịp để mọi người quây quần bên nhau. Các món ăn được phục vụ chung trên mâm, tạo không khí ấm cúng và sẻ chia. Sự kết hợp giữa món ăn và các thức uống dân dã như trà đá vỉa hè, cà phê phin, hay bia hơi đã tạo nên một bức tranh ẩm thực đa sắc màu và gần gũi.
Để phát triển du lịch ẩm thực, cần khai thác mạnh mẽ khía cạnh văn hóa này. Thay vì chỉ phục vụ món ăn, các doanh nghiệp nên tập trung vào việc tạo ra một trải nghiệm thân mật và kết nối. Các không gian ăn uống có thể được thiết kế để khuyến khích thực khách nước ngoài trải nghiệm văn hóa "ăn chung, nói chuyện" của người Việt. Tổ chức các tour ẩm thực đường phố cũng là một giải pháp hiệu quả để du khách có thể hòa mình vào không khí sôi động, chân thực và cảm nhận trọn vẹn nét văn hóa ẩm thực độc đáo này.
C - Cân bằng đa dạng vùng miền (Regional Diversity)
Việt Nam sở hữu một kho tàng vô giá với sự đa dạng ẩm thực giữa ba miền: miền Bắc thanh lịch, nhẹ nhàng; miền Trung đậm đà, cay nồng; và miền Nam phóng khoáng, ngọt ngào. Sự khác biệt này không chỉ tạo nên sự phong phú mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các đầu bếp và doanh nghiệp ẩm thực sáng tạo.
Tuy nhiên, thách thức đặt ra là việc quảng bá thiếu định hướng có thể làm ẩm thực Việt mất đi bản sắc. Thay vì giới thiệu chung chung, chúng ta cần tập trung vào việc xây dựng thương hiệu chuyên sâu cho từng vùng miền. Bằng cách này, du khách sẽ dễ dàng lựa chọn và trải nghiệm một cách trọn vẹn. Giải pháp là phát triển các nhà hàng, chuỗi ẩm thực tập trung vào một phong cách riêng, làm nổi bật "bản sắc ẩm thực" (culinary identity) của từng địa phương. Ví dụ, một thương hiệu chuyên về các món phở và bún chả Hà Nội sẽ khác biệt hoàn toàn với một thương hiệu chuyên về bún bò và bánh bèo Huế. Điều này không chỉ giúp định vị rõ ràng mà còn nâng cao giá trị và tính chuyên nghiệp của ẩm thực Việt trên trường quốc tế.
Kết luận
Ẩm thực Việt Nam là tinh hoa văn hóa, kết tinh từ những giá trị lịch sử, vật chất và tinh thần. Nét đặc sắc nằm ở sự hài hòa âm dương, mộc mạc, thanh đạm và sự tinh tế trong gia vị. Mỗi món ăn đều mang trong mình một câu chuyện văn hóa, phản ánh sự đa dạng của ba miền Bắc, Trung, Nam. Để đưa ẩm thực Việt vươn tầm quốc tế, chúng ta cần biến những nét độc đáo này thành lợi thế cạnh tranh. Giải pháp là chuyên nghiệp hóa việc kể chuyện văn hóa (storytelling), xây dựng thương hiệu vùng miền, và chuẩn hóa quy trình sản xuất gia vị. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức về giá trị dinh dưỡng và vệ sinh an toàn thực phẩm để khẳng định vị thế của một nền ẩm thực không chỉ ngon mà còn lành mạnh, đáp ứng được nhu cầu của thị trường toàn cầu.
